Orzech brazylijski, (Bertholletia excelsa), zwany także orzechem Pará, jadalne nasiona dużego południowoamerykańskiego drzewa (rodzina Lecythidaceae) występującego w lasach amazońskich Brazylii, Peru, Kolumbii i Ekwadoru. Orzech brazylijski jest szczególnie znany w brazylijskim stanie Pará, gdzie jest nazywany castanha-do-pará (orzech Pará) i jest uprawiany jako jeden z głównych orzechów będących przedmiotem handlu na świecie. Orzechy brazylijskie są powszechnie spożywane na surowo lub blanszowane i zawierają dużo białka, błonnika pokarmowego, tiaminy, selenu, miedzi i magnezu. Olej jest często wykorzystywany w szamponach, mydłach, odżywkach do włosów i produktach do pielęgnacji skóry.
Fernanda Preto/Alamy
Orzech brazylijski rośnie dziko w drzewostanach w dorzeczu Amazonki. Często góruje nad swoimi sąsiadami, osiągając wysokość 49 metrów (160 stóp) lub więcej, a jego korona ma średnicę ponad 30 metrów (100 stóp). Średnica pnia jest zazwyczaj mniejsza niż 2 metry, ale zdarzają się okazy 3-metrowe. Drzewa mają jajowate liście z gładkimi brzegami i produkują niezwykłe, białe lub kremowe kwiaty o dwustronnej symetrii.
Twardościenne owoce to kuliste strąki, o średnicy 8-18 cm (3-7 cali), które przypominają duże kokosy wiszące na końcach grubych gałęzi drzewa. Typowy 15-centymetrowy strąk może ważyć do 2,3 kg i zawiera 12-24 orzechów lub nasion, które są ułożone jak cząstki pomarańczy. Dojrzałe drzewo wytwarza ponad 300 strąków, które dojrzewają i opadają na ziemię od stycznia do czerwca. Strąki są zbierane z dna lasu, a nasiona są wyjmowane, suszone na słońcu, a następnie myte i wywożone jeszcze w łupinach. Brązowa skorupa jest bardzo twarda i ma trzy strony.
Orzechy brazylijskie są jednymi z najcenniejszych produktów niedrzewnych w Amazonii, ale są niezwykle wrażliwe na wylesianie, ze względu na ich złożone wymagania ekologiczne. Drzewa te wytwarzają owoce tylko w niezakłóconych siedliskach i nie mogą być uprawiane w czystych drzewostanach. Do zapylania półzamkniętych kwiatów potrzebują dużych rodzimych pszczół, a do rozsiewania nasion są uzależnione wyłącznie od agutis (średniej wielkości gryzoni). Orzechy brazylijskie są zbierane w stanie dzikim głównie przez miejscową ludność. Wiele społeczności zamieszkujących lasy jest uzależnionych od zbierania i sprzedaży orzechów brazylijskich jako istotnego i zrównoważonego źródła dochodu, a słodkie orzechy dostarczają białka i kalorii plemiennym, wiejskim, a nawet miejskim Brazylijczykom. Rdzenni mieszkańcy Amazonii używają pustych strąków jako pojemników i parzą korę, aby leczyć dolegliwości wątroby.
Orzechy brazylijskie są spokrewnione z wieloma innymi drzewami tropikalnymi cenionymi ze względu na owoce i orzechy, w tym z drzewem armatnim (Couroupita guianensis), gruszką sardeli (Grias cauliflora) i małpią trawką (Lecythis species).
.