Materializm historyczny stwierdza, że materialne warunki sposobu produkcji określają jego organizację i co ważniejsze jego rozwój, tj. to, jak towary są wytwarzane wpływa na społeczeństwo i jak społeczeństwo zmienia się w czasie.
Aby istoty ludzkie mogły nadal przetrwać, konieczne jest, aby mogły produkować (i reprodukować) „materialne dobra/wymagania” życia; jak te dobra materialne są produkowane jest kluczem do zrozumienia społeczeństwa. Materialiści historyczni wierzą, że społeczeństwo musi poruszać się poprzez szereg różnych środków produkcji tych dóbr materialnych, i że te różne środki produkcji tworzą podstawę naszego systemu gospodarczego, a następnie naszej kultury, prawa i instytucji.
Materializm historyczny jest również centralny dla marksistowskiej koncepcji świata politycznego. Historyczne relacje między klasami społecznymi i struktury polityczne, które wspierają te relacje, opierają się i odzwierciedlają działalność gospodarczą w danym społeczeństwie. W ujęciu Marksa i Engelsa rozwój historyczny można rozumieć poprzez pojęcie konfliktu klasowego. W kapitalizmie właściciele środków produkcji wyzyskują tych, którzy pracują przy ich produkcji. Marksiści dążą do stworzenia społeczeństwa, w którym konflikt klasowy zostanie odłożony na śmietnik historii. W rzeczy samej, Marks i Engels głęboko wierzyli, że społeczeństwo komunistyczne nie będzie potrzebowało państwa, ponieważ konflikt klasowy zostanie zakończony. Jako takie, to metodologiczne podejście do badania ludzkich społeczeństw i ich rozwoju jest bardziej precyzyjnie pojmowane jako materialna koncepcja historii.
.