Nie pamiętam dokładnie, kiedy moja rodzina zaczęła śpiewać Eshet Hayil przy piątkowym stole. Wiem jednak, że to my, dzieci, wprowadziliśmy ten zwyczaj do domu. Kiedy miałem 5 lat, moja rodzina przeniosła się do Toronto z Sarni, małego miasteczka w zachodnim Ontario, gdzie mój ojciec był właścicielem sklepu meblowego założonego przez jego ojca, imigranta z Galicji.
„Kto miał czas w Sarni”, wspomina mój ojciec, „na spokojny piątkowy obiad? Trzeba było pędzić do domu, jeść szybko i wracać do sklepu.”
Kiedy moja rodzina przeniosła się do Toronto, jednak wszystko to się zmieniło. Mój ojciec przestał pracować w Szabat. Zaczęliśmy uczęszczać do żydowskich szkół i na obozy, gdzie uczyliśmy się tefillot (modlitw) i hebrajskich pieśni.
Śpiewanie jako odnowione zobowiązanie
Kiedy po raz pierwszy wprowadziliśmy śpiewanie Eshet Hayil przy stole szabatowym, mój ojciec, który otrzymał jedynie podstawową żydowską edukację dorastając w Sarni, zmagał się ze skomplikowanymi hebrajskimi słowami, a mimo to wytrwale powtarzał je co tydzień. Dla naszej rodziny śpiewanie Eshet Hayil symbolizowało odnowione zaangażowanie w żydowską obserwację i autentyczny spokój nieśpiesznego szabatowego posiłku dzielonego z całą rodziną. Oznaczało spełnienie żydowskiego, kanadyjsko-amerykańskiego marzenia, zupełnie nieuchwytnego dla pokolenia mojego dziadka: możliwość zarabiania na życie i życia jako w pełni przestrzegający zasad Żyd.
Słuchajcie Eshet Chayil (dzięki uprzejmości Mechon Hadar)
Pochodzenie Eshet Hayil
Naukowcy twierdzą, że zwyczaj śpiewania Eshet Hayil przy piątkowym stole został zapoczątkowany przez kabalistów w XVII wieku, którzy postrzegali Szabat jako okazję do mistycznego zjednoczenia z Bogiem. Rozumieli oni Eszet Hayil alegorycznie, jako reprezentację Szechiny, kobiecej obecności Boga. W pewnym sensie, przeżywaliśmy naszą własną współczesną alegoryczną interpretację Księgi Przysłów 31, gdzie Kobieta Waleczna była Szabatem, którą powitaliśmy z nową energią pośród nas.
Jest alegoria, a potem jest dosłowne czytanie. Śpiewanie Eshet Hayil było również okazją do wyrażenia uznania dla mojej matki, która gotowała, piekła i szyła, a teraz przygotowała szabatową kolację, którą tak bardzo lubiliśmy. Dzielna kobieta z Księgi Przysłów 31 nigdy nie siedzi spokojnie, a tym bardziej nie odpoczywa. Jej światło nigdy nie gaśnie, a ona wstaje z łóżka, gdy jest jeszcze ciemno. Czyż nie jest to podobne do mojej matki, która tryskała nerwową energią, chodziła szybciej niż ktokolwiek inny w rodzinie i miała tę niezwykłą zdolność budzenia się w środku nocy na dźwięk moich kroków zbliżających się do pokoju rodziców?
Wonder Woman
Lata później, jako matka, uczona i feministka, powracam do Eshet Hayil, zastanawiając się, gdzie widzę siebie w odniesieniu do tej biblijnej uber-frau, która samotnie karmi całe swoje gospodarstwo domowe, pracuje swoimi rękami w wełnie i lnie, ubiera swoje dzieci w karmazyn, a jednocześnie zarządza firmą i różnymi przedsięwzięciami filantropijnymi. W jakim stopniu ktokolwiek z nas widzi siebie w tej liście od A do Z tego, co ceniono w kobiecie w okresie biblijnym? Czy jesteśmy nią rozbawione, czy wyobcowane?
W kontekście naszych czasów, kiedy tak wiele z nas pracuje zarówno na zewnątrz, jak i w domu, codziennie negocjując heroiczny zestaw obowiązków zawodowych i domowych, czy Księga Przysłów 31 dostarcza nam inspiracji, czy też zawiera zestaw nierealistycznych oczekiwań? Czy dziś, gdy mężowie są bardziej zaangażowani w wychowanie dzieci, obowiązki domowe i przygotowanie szabatu, powinni nadal śpiewać ten pean swoim żonom, podczas gdy żony nie śpiewają nic swoim mężom? Biorąc pod uwagę naszą świadomość liczby samotnych kobiet pośród nas, jak również par i rodzin, które nie odpowiadają tej heteroseksualnej normie, czy nie obawiamy się trąbić o tym obrazie jako o ideale?
Zadając te pytania, wychodzimy z trybu doświadczalnego, w którym pieśń unosi się nad nami bezmyślnie i rozpoczynamy bardziej krytyczny zestaw rozważań, które mogą prowadzić do niezadowolenia, jak również do ponownego odkrycia. Co znajdziemy, gdy przyjrzymy się sposobom, w jakie Żydzi czytali i rozumieli ten wiersz/pieśń w przeszłości? I jakie nowe odczytania możemy zaproponować jako współczesne i feministyczne?
Eshet Hayil w kontekście
Wielu z nas zna jednak niezwykłych mężczyzn i kobiety, którzy posiadają zdumiewające i liczne cnoty, które nas inspirują, a nawet zatrzymują naszą wyobraźnię. Jako feministki możemy nie porywać się na listę zadań i cech wyliczonych w biblijnym akrostychu, jakim jest Księga Przysłów 31. Wciąż jednak trzymam się naukowej misji poszukiwania wybitnych kobiet z przeszłości, a także wiary w realną możliwość istnienia współczesnych kobiet męstwa, jakkolwiek byśmy to pojęcie definiowali. Po raz kolejny odnoszę się do kwestii kontekstu.
Zazwyczaj ignorujemy fakt, że wiersz Eshet Hayil poprzedzony jest w Księdze Przysłów 31 dziewięcioma wersami pouczenia, które bezimienna Królowa Matka kieruje do swego syna, króla Lemuela, w których ostrzega go przed pijaństwem i rozpustą (z kobietami), zachęcając go w zamian do sprawiedliwego osądu i bycia orędownikiem potrzebujących. Jednym ze sposobów odczytania poematu Eshet Hayil jest więc eulogia króla Lemuela dla jego dzielnej i mądrej matki, pamiętając o gatunku eulogii, która często zawiera hiperbolę i sakralizację utraconej ukochanej osoby.
Wszyscy wiemy oczywiście, że najlepiej nie rezerwować swojego uznania na tę ostateczną okazję. Zamiast tego, dlaczego nie śpiewać go co tydzień innym, jak również sobie? W ostatni piątkowy wieczór, po ukończeniu szkicu tego eseju, jak również zawrotnego szeregu innych zadań związanych z domem, z radością przyłączyłam się do śpiewania Eshet Hayil, dodając moją własną, wymyśloną muzyczną listę osiągnięć moich i ludzi wokół mnie – moje dzieci były w ten piątek wyjątkowo chętne do współpracy, mój mąż przetrwał kolejny tydzień na Wall Street i zdążył wrócić do domu na czas przed zapaleniem świecy – do wychwalanych osiągnięć z przeszłości. Kto znajdzie lepszy sposób na rozpoczęcie mojego Szabatu?
Wydrukowano za zgodą JOFA, The Jewish Orthodox Feminist Alliance.