Ik kan me niet precies herinneren wanneer mijn familie begon met het zingen van Eshet Hayil aan de vrijdagavondtafel. Ik weet wel dat wij het waren, de kinderen, die deze gewoonte in huis brachten. Toen ik 5 jaar oud was, verhuisde mijn familie naar Toronto vanuit Sarnia, een klein stadje in West-Ontario waar mijn vader een meubelzaak had gehad die was opgericht door zijn vader, een immigrant uit Galicië.
“Wie had er in Sarnia tijd,” herinnert mijn vader zich, “voor een ontspannen vrijdagavonddiner? Je moest je naar huis haasten, snel eten, en terug naar de winkel.”
Toen mijn familie naar Toronto verhuisde, veranderde dit echter allemaal. Mijn vader stopte met werken op Shabbat. We begonnen naar Joodse scholen en kampen te gaan waar we tefillot (gebeden) en Hebreeuwse liederen leerden.
Zingen als een hernieuwde verbintenis
Toen we voor het eerst het zingen van Eshet Hayil aan de Shabbat tafel introduceerden, had mijn vader, die slechts een rudimentaire Joodse opvoeding had genoten toen hij opgroeide in Sarnia, moeite met de ingewikkelde Hebreeuwse woorden, maar toch bleef hij volhouden om het elke week door te nemen. Voor ons gezin symboliseerde het zingen van Eshet Hayil een hernieuwde toewijding aan Joodse observantie en de authentieke rust van een ontspannen Shabbatmaaltijd die met het hele gezin werd gedeeld. Het stond voor de verwezenlijking van een Joods-Canadees/Amerikaanse droom, volkomen ongrijpbaar voor de generatie van mijn grootvader: de mogelijkheid om een inkomen te verdienen en tegelijkertijd te leven als een volledig observerende Jood.
Luister naar Eshet Chayil (met dank aan Mechon Hadar)
De oorsprong van Eshet Hayil
Geleerden zeggen dat de gewoonte om Eshet Hayil te zingen aan de vrijdagavondtafel werd geïnitieerd door kabbalisten in de 17e eeuw, die Shabbat zagen als een gelegenheid voor mystieke vereniging met het Goddelijke. Zij zagen Eshet Hayil allegorisch als een voorstelling van de Shekhina, de vrouwelijke aanwezigheid van God. In zekere zin beleefden wij onze eigen hedendaagse allegorische interpretatie van Spreuken 31, waarbij de Vrouw van Dapperheid de Sjabbat was, die wij met hernieuwde energie in ons midden hadden verwelkomd.
Er is een allegorie, en dan is er de letterlijke lezing. Het zingen van Eshet Hayil was ook een gelegenheid om waardering uit te spreken voor mijn moeder, die kookte, bakte en naaide, en nu het Shabbat-diner had klaargemaakt waar we zo van genoten. De dappere vrouw uit Spreuken 31 zit nooit stil, laat staan dat ze rust. Haar licht gaat nooit uit en zij staat op uit haar bed als het nog donker is. Was dat niet net als mijn eigen moeder, die bruiste van nerveuze energie, sneller liep dan wie dan ook in de familie, en het onnatuurlijke vermogen had om midden in de nacht wakker te worden als ik voetstappen hoorde die de kamer van mijn ouders naderden?
Wonder Woman
Jaren later, als moeder, geleerde en feministe, keer ik terug naar Eshet Hayil, me afvragend waar ik mezelf zie in relatie tot deze bijbelse uber-frau, die in haar eentje haar hele huishouden voedt, haar handen in wol en vlas werkt, haar kinderen in karmozijn kleedt, en dat alles terwijl ze een bedrijf runt en verschillende filantropische doelen nastreeft. In hoeverre ziet iemand van ons zichzelf in deze A tot Z lijst van wat in de bijbelse periode in een vrouw werd gewaardeerd? Zijn we erdoor geamuseerd of vervreemd?
In de context van onze eigen tijd, waarin zo velen van ons zowel buitenshuis als binnenshuis werken en dagelijks een heroïsche reeks van zowel professionele als huishoudelijke taken moeten volbrengen, biedt Spreuken 31 dan inspiratie of legt het een reeks van onrealistische verwachtingen vast? Moeten echtgenoten tegenwoordig, nu zij meer betrokken zijn bij de opvoeding van kinderen, huishoudelijke taken en de voorbereiding van Sjabbat, nog steeds deze lofzang voor hun vrouwen zingen, terwijl echtgenotes niets voor hun echtgenoten zingen? Gezien ons bewustzijn van het aantal alleenstaande vrouwen in ons midden en van echtparen en gezinnen die niet voldoen aan deze heteroseksuele norm, maken we ons dan geen zorgen over het rondbazuinen van dit beeld als ideaal?
Door ons deze vragen te stellen, verlaten we de ervaringsmodus waarin het lied gedachteloos over ons heen dwarrelt en beginnen we aan een meer kritische reeks overwegingen die zowel tot ontevredenheid als tot herontdekking kunnen leiden. Wat vinden we als we kijken naar de manieren waarop Joden dit gedicht/lied in het verleden hebben gelezen en begrepen? En welke nieuwe lezingen kunnen we bieden als modernen en als feministen?
Eshet Hayil In Context
Velen van ons zijn bekend met opmerkelijke mannen en vrouwen, die verbazingwekkende en talrijke deugden bezitten die ons inspireren en zelfs onze verbeelding prikkelen. Als feministen zijn wij misschien niet zo enthousiast over de lijst van taken en eigenschappen die in de bijbelse acrostiek Spreuken 31 wordt opgesomd. Toch houd ik vast aan de wetenschappelijke opdracht om uitmuntende vrouwen uit het verleden op te sporen en aan het geloof in de reële mogelijkheid van hedendaagse vrouwen met moed, hoe we die term ook definiëren. Nogmaals verwijs ik naar de kwestie van de context.
We negeren gewoonlijk het feit dat het Eshet Hayil gedicht in Spreuken 31 wordt voorafgegaan door negen verzen met onderricht door een niet nader genoemde Koningin-moeder aan haar zoon Koning Lemuël, waarin zij hem waarschuwt tegen dronkenschap en losbandigheid (met vrouwen), en hem in plaats daarvan aanmoedigt rechtvaardig te oordelen en een voorvechter te zijn voor de behoeftigen. Eén manier om het Eshet Hayil gedicht te lezen is dus als Koning Lemuels lofrede voor zijn moedige en wijze moeder, rekening houdend met het genre van de lofrede, die vaak hyperbool en het sacraliseren van de verloren geliefde omvat.
We weten natuurlijk allemaal dat het het beste is om je waardering niet te reserveren voor die ultieme gelegenheid. Waarom zingen we het niet elke week voor anderen en onszelf? Afgelopen vrijdagavond, na het voltooien van een concept van dit essay en een duizelingwekkende reeks andere huishoudelijke taken, zong ik vrolijk mee met Eshet Hayil, en voegde mijn eigen muzikale lijst toe van mijn prestaties en die van de mensen om mij heen – mijn kinderen waren die vrijdag opmerkelijk meewerkend geweest, mijn man had weer een week op Wall Street overleefd en was erin geslaagd net op tijd voor het aansteken van de kaars thuis te komen – aan de geprezen prestaties van weleer. Wie kan er een betere manier vinden om mijn shabbat te beginnen?
Uittreksel met toestemming van JOFA, The Jewish Orthodox Feminist Alliance.