Free Press

Amfitheater, ook gespeld amfitheater, vrijstaand gebouw van ronde of, vaker nog, ovale vorm met een centraal gedeelte, de arena, en daaromheen concentrisch geplaatste zitplaatsen. Het woord is Grieks en betekent “theater met zitplaatsen aan alle kanten”, maar als architectonische vorm is het amfitheater van Italiaanse of Etruskisch-Campaanse oorsprong en weerspiegelt het de vereisten van de specifieke vormen van vermaak die deze volkeren koesterden, d.w.z. gladiatorenspelen en venationes, wedstrijden van beesten met elkaar of van mensen met beesten. Oorspronkelijk vonden deze spelen plaats op het forum, en werden er van tijd tot tijd houten tribunes opgericht om de toeschouwers onderdak te bieden. Het vroegste nog bestaande amfitheater is dat van Pompeii (ca. 80 v. Chr.), waar de arena onder het natuurlijke niveau van de omringende grond is verzonken. Het is gebouwd van steen, 445 bij 341 voet (136 bij 104 meter), en bood plaats aan ongeveer 20.000 toeschouwers.

Het grote Flavische amfitheater, of Colosseum, in Rome werd gebouwd door de keizers Vespasianus en Titus (ca. 70-82 ce) op de plaats van het Gouden Huis van Nero. De naam Colosseum werd ergens na de 8e eeuw aan dat bouwwerk gegeven vanwege zijn immense omvang en capaciteit; het kon bijna 50.000 mensen herbergen.

Grote Romeinse amfitheaters werden ook gebouwd in Verona en in het oude Capua (het moderne Santa Maria Capua Vetere), waar het amfitheater, gebouwd in de 1e eeuw, in grootte vergelijkbaar is met het Colosseum, met een oppervlakte van 560 bij 460 voet (170 bij 140 meter) en een hoogte van 95 voet (30 meter). Buiten Italië werden Romeinse amfitheaters gebouwd in Nîmes en Arles in Frankrijk, Pula in Istrië (Kroatië), en Thysdrus (El Jem) in Afrika (Tunesië). De arena’s waren ongeveer 60 tot 90 meter lang en 35 tot 60 meter breed. Fragmentarische overblijfselen van meer dan 75 Romeinse amfitheaters zijn gevonden op wijd verspreide plaatsen in de provincies van het Romeinse Rijk. Het best bewaarde in Groot-Brittannië is het Romeinse amfitheater in Caerleon in het graafschap Newport.

>

In de meeste Romeinse amfitheaters werd een uitgebreid labyrint aangelegd onder de arena. De gangen, met inbegrip van de mediakanalen voor het decor, ruimten voor liften en machines die de dieren en decors optilden, en ruimten voor de gladiatoren, waren ingenieus ingericht om door middel van vele valluiken in verbinding te staan met de arena erboven. Rond die arena, en ervan gescheiden door een hoge muur met een metalen scherm, stonden de toeschouwersplaatsen. Deze waren door gangen, die rondom het amphitheater liepen, in verschillende secties (maeniana) verdeeld. In het onderste gedeelte, het podium, hadden de keizer en zijn gevolg een speciale loge; aan de andere kant van het amfitheater, maar nog steeds op het podium, zaten de maagden, consuls, praetors, ambassadeurs, priesters en andere hoge gasten; in de rest van de eerste galerij zaten de senatoren en de ruiters. De tweede galerij was gereserveerd voor patriciërs, de derde voor plebejers, en de vierde, bovenste galerij voor vrouwen, die in hokjes zaten. Een luifel (velum, of velarium) werd door matrozen gemanipuleerd om de toeschouwers tegen de zon te beschermen. Elk van deze galerijen was verdeeld in wigvormige secties (cunei) door radiale loopbruggen die naar de vele uitgangen (vomitoria) leidden.

In modern gebruik wordt het woord amfitheater soms gebruikt voor een theater of concertzaal waarvan de stoelen het centrale gedeelte omringen, zoals bijvoorbeeld de Albert Hall in Londen en zowel de nieuwe als de oude Madison Square Garden in New York City. Het kan ook verwijzen naar een stadion waarin atletiekwedstrijden worden gehouden.

Outdoor amfitheaters, zowel oude als relatief recente (bijvoorbeeld Chicago’s Soldier Field), worden nog steeds gebruikt voor sportevenementen en vele andere soorten van entertainment, hoewel in het midden van de 20e eeuw, de structuur nam de vorm van een groot overdekt stadion.