Een variabele is alles wat verschillende waarden kan aannemen. De genoemde waarden kunnen voor verschillende individuen en objecten verschillend zijn, waarbij de scores van een individu op verschillende tests als voorbeeld kunnen worden beschouwd.
In een algemene definitie kan worden gesteld dat het gaat om een eigenschap of een factor die wordt gedeeld door de bevolking van een samenleving en die verschillende waarden kan aannemen, waarbij de aan een variabele toegekende waarde een verandering aangeeft van het ene individu naar het andere of van de ene toestand naar de volgende.
Soorten variabelen
Afhankelijk van de rol(len) die variabelen in een onderzoek spelen, worden zij in twee categorieën onderverdeeld:
- Onafhankelijke variabelen
Een onafhankelijke variabele is een variabele op basis waarvan de afhankelijke variabele wordt voorspeld. Deze variabele wordt door de onderzoeker gekozen, gemanipuleerd en gemeten om de relatie met andere variabelen te achterhalen.
De onafhankelijke variabele kan een positief of negatief effect hebben op de afhankelijke variabele; dat wil zeggen dat elke verandering in de onafhankelijke variabele kan resulteren in een verandering in de afhankelijke variabele. Bijgevolg kan de reden voor de verandering van de afhankelijke variabele worden gezocht in de verandering die is toegepast op de onafhankelijke variabele. In een niet-experimenteel onderzoek wordt de onafhankelijke variabele niet gemanipuleerd en worden intacte groepen gekozen in de veronderstelling dat de onafhankelijke variabele een effect heeft op de afhankelijke variabele. Ter nadere uitwerking worden hierbij twee voorbeelden gegeven:
Voorbeeld 1: “Verschillende sociale klassen hebben een effect op kennisverbetering”. In dit voorbeeld worden de diverse sociale klassen en kennisverbetering als respectievelijk de onafhankelijke en afhankelijke variabelen beschouwd.
Voorbeeld 2: “Organisatiestructuur heeft een effect op de tevredenheid van klanten”. In dit voorbeeld zijn de organisatiestructuur en de tevredenheid van klanten respectievelijk de onafhankelijke en afhankelijke variabelen.
- Afhankelijke variabelen
Afhankelijke variabele is een variabele waarin de onderzoeker geïnteresseerd is en in tegenstelling tot de onafhankelijke variabele heeft de onderzoeker geen controle over de afhankelijke variabele en kan hij/zij deze niet manipuleren. In de definitie ervan kan worden gesteld dat het een variabele is die wordt beïnvloed door de onafhankelijke variabele, dat zij wordt veranderd op basis van de veranderingen van de onafhankelijke variabele en dat het doel van de onderzoeker erin bestaat de veranderlijkheid ervan te voorspellen en te beschrijven. Ter verduidelijking worden hierbij de volgende voorbeelden gegeven:
Voorbeeld 1: Onderzoek naar het effect van de arbeidsparticipatie van vrouwen op de tevredenheid met het gezinsleven__ De arbeidsparticipatie van vrouwen is een onafhankelijke en de tevredenheid met het gezinsleven is een afhankelijke variabele.
Voorbeeld 2: Het effect van de zon op de groei van planten__ De zon en de groei van planten zijn respectievelijk de onafhankelijke en afhankelijke variabelen.
Voorbeeld 3: Onderzoek naar het effect van onderwijscursussen op de beroepsprestaties van de werknemers __Onderwijscursussen en beroepsprestaties zijn respectievelijk de onafhankelijke en de afhankelijke variabelen.
Naast de hoofdvariabelen__onafhankelijke en afhankelijke variabelen, zijn er nog enkele andere variabelen die van invloed zijn op de uitkomst van het onderzoek, die kort als volgt worden beschreven:
- Moderatorvariabele
De moderatorvariabele verandert de relatie tussen de onafhankelijke en de afhankelijke variabele. De aanwezigheid van de derde variabele beïnvloedt het verband dat van de hoofdvariabelen werd verwacht; zij kan dus worden beschouwd als de tweede onafhankelijke variabele.
Voorbeeld: In een onderzoek naar het effect van het IQ van studenten op hun gemiddelde, kan bij een significant verschil tussen het IQ van mannelijke en vrouwelijke studenten en hun gemiddelde, het geslacht als de moderatorvariabele worden beschouwd.
- Controlevariabelen
Het komt voor dat de onderzoeker besluit het effect van sommige variabelen te schrappen of te neutraliseren, omdat het onderzoeken van alle variabelen tegelijk voor hem/haar onmogelijk en oncontroleerbaar lijkt, dat de genoemde variabelen controlevariabelen worden genoemd. Het is opmerkelijk dat in sommige bijzondere gevallen de moderatorvariabele de rol van de controlevariabele kan spelen.
Voorbeeld: Onderzoek naar het effect van de gesimuleerde toetsen op het succes van de studenten bij de eindtoetsen__ gesimuleerde toetsen en succes bij de eindtoetsen zijn onafhankelijke en afhankelijke variabelen, respectievelijk. In dit ontwerp kan het hoofdvak van de studenten als de controlevariabele worden beschouwd.