U hebt nu waarschijnlijk wel gehoord dat mensen geen goede leugendetectors zijn. Zelfs onder de beste omstandigheden is ons vermogen om iemand op een leugen te betrappen niet veel beter dan toeval. Gooi een muntje op en dan weet u ongeveer of iemand u voor de gek houdt. Maar de situatie is niet hopeloos – er zijn een paar trucs die onze kansen kunnen verbeteren, en sommige daarvan komen tot ons van high-tech leugendetectie professionals, degenen die proberen dieven en andere misdadigers te pakken.
Wat de professionals hebben ontdekt, met behulp van bevindingen uit de cognitieve wetenschap, is dat de beste manier om een leugenaar te laten struikelen is door het verstoren van zijn patroon. Geoefende leugenaars kunnen de schijn ophouden omdat ze werken vanuit een intern script. Dus als hen vragen worden gesteld, kunnen ze zonder veel problemen antwoorden geven, zolang ze maar een versie van de vragen hebben overwogen (wat leugenaars meestal doen). Wat hen in de problemen brengt, is het onverwachte. Hoe meer ze gedwongen worden om van het script af te wijken, hoe groter de kans dat het bedrog instort.
Dat is wat een nieuwe studie aan het licht bracht over hoe identiteitsdieven te struikelen. Onderzoekers ondervroegen 40 mensen over persoonlijke details. De helft van de deelnemers antwoordde naar waarheid over zichzelf, terwijl de andere helft valse identiteiten kreeg met valse details die ze moesten onthouden om de vragen te beantwoorden. Terwijl ze antwoordden, hield software die muisbewegingen volgt, bij hoe elke persoon zijn cursor over het scherm bewoog. Wanneer de cursorbewegingen worden geanalyseerd, vertellen ze een verhaal over hoe iemand door zijn antwoorden denkt.
De onderzoekers ontwierpen de vragen zo dat ze informatie vroegen die de meeste mensen zich konden herinneren, maar gooiden er vervolgens onregelmatig iets in dat moeilijk te vervalsen zou zijn. Zo vroegen sommige vragen naar etniciteit en waar iemand woont (“Bent u Italiaans?”, “Woont u in Toscana?”), en dan werd er onverwachts een vraag toegevoegd waarin naar het dierenriemteken van de persoon werd gevraagd. Als je bent wie je zegt dat je bent, dan weet je waarschijnlijk al het teken van je geboortemaand, maar als je liegt, moet je stoppen en het uitzoeken.
Zoals blijkt, blijkt de dierenriem een efficiënt middel te zijn om bedrog aan het licht te brengen. Wanneer de gegevens van de muistracking werden vergeleken met de antwoorden op de vragen, konden de leugenaars in 95% van de gevallen worden geïdentificeerd, zelfs als ze uiteindelijk correct antwoordden. Het patroon werd voldoende verstoord om de tekenen van bedrog te ontdekken.
Het resultaat is een bevestiging van wat we weten over liegen uit de cognitiewetenschap: wanneer je probeert vast te stellen of iemand liegt, is het onverwachte je beste bondgenoot. Als iemands denkpatroon wordt verstoord door het onverwachte, dwingt dat hem van het script af te wijken. Ze zullen waarschijnlijk nog steeds met een antwoord komen, maar door te letten op de details van hun antwoord kun je veel te weten komen over of ze de waarheid spreken. Dat is waar je je analyse op moet richten: in de korte tijdspanne tussen de verstoring en het antwoord.
Het gebruik van die strategie garandeert niet dat je het goed hebt, maar het biedt een veel betere kans om een leugen te ontdekken dan het opgooien van een munt.
De studie werd gepubliceerd in het online tijdschrift PLoS One.
Je kunt David DiSalvo vinden op Twitter, Facebook, Google Plus en op zijn website daviddisalvo.org.