Free Press

Symboliek en de taal van de literatuur

Ik werd onlangs door een lezer van deze blog gevraagd of ik antwoord kon geven op de vraag: “Hoe versterkt symboliek een verhaal?” Het is een interessante vraag en ik zal mijn best doen hem te beantwoorden.

Ik herinner me nog heel goed uit mijn schooltijd (hoewel die inmiddels langer geleden is dan ik wil tellen) het gezucht en gejammer dat gepaard ging met elke vermelding van symboliek in de Engelse literatuurles.

Als ik me goed herinner, verveeld en opgesloten in een benauwd klaslokaal, leek het ons dat de leraren dat spul wel de helft van de tijd verzonnen moesten hebben. We konden ons voorstellen dat raven dood en depressie voorstelden in Edgar Allen’s beroemde gedicht – dat leek vrij intuïtief – en we konden zelfs het idee aan dat de bloederige plek die Lady Macbeth droeg in Shakespeare’s beroemde toneelstuk niet alleen een restant van het bloed van de moord op Duncan was, maar ook een symbool van de smet op haar geweten. Maar toen ons werd verteld dat Gastby uit de grote roman van F. Scott Fitzgerald een Christus-achtige figuur was, of dat een zonnebloem in een gedicht van William Blake de hele mensheid kon voorstellen, waren we meer dan een beetje sceptisch. Hoe obscuurder het symbool, hoe meer we geneigd waren het te verwerpen.

We hadden het natuurlijk helemaal mis.

Zonder een of andere vorm van symboliek wordt een verhaal niets meer dan een thematische preek, of een tweedimensionale reeks van “dit-gebeurde-dan-dat-gebeurde”-gebeurtenissen. Symboliek, in zijn vele vormen, weeft alle ongelijksoortige draden van een verhaal samen tot een samenhangend geheel, terwijl het intellectuele diepte en emotionele resonantie toevoegt. Als je schrijver bent, negeer je het op eigen risico.

Laten we eens bekijken wat ik daarmee bedoel en een paar goede voorbeelden geven om het punt te illustreren. Daarna bekijken we hoe je symboliek in je eigen werk kunt benaderen, met een paar praktische do’s en don’ts om je op weg te helpen.

Onze hersenen denken symbolisch

Het is zeer waarschijnlijk dat je bij het schrijven van fictie van een redelijke lengte, zoals een langer kort verhaal of een roman, uiteindelijk symboliek zult gebruiken zonder dat je het weet. Een van de redenen waarom symboliek zo krachtig is, is dat het een natuurlijk onderdeel is van de menselijke cognitie. Menselijke hersenen denken voor het grootste deel symbolisch. Daarom zullen zelfs volwassenen, tenzij zij een artistieke opleiding hebben genoten, driedimensionale voorwerpen tekenen alsof zij tweedimensionaal zijn en stokfiguurtjes gebruiken om de menselijke vorm weer te geven. Het is niet omdat ze dat zien, het is omdat dat een weergave is van de manier waarop hun hersenen denken over wat ze zien. Symboliek is een even natuurlijk onderdeel van de menselijke communicatie als het vertellen van verhalen zelf.

Onze hersenen zijn geëvolueerd om selectief te zijn in wat zij waarnemen en om alleen die elementen op te slaan en vast te leggen die als belangrijk worden beschouwd. Deze selectiviteit in het perceptuele proces, gecombineerd met het oeroude en viscerale doel van symbolisch denken (namelijk overleven – om snel een potentiële bedreiging te identificeren, of een kans om te paren, of om iets giftigs van iets eetbaars te onderscheiden) geeft symboliek zowel zijn precisie als zijn emotionele kracht.

Symbolen zijn daarom effectieve hulpmiddelen, wanneer ze bewust en met intentie worden gebruikt, om heel snel veel informatie samen te vatten en om krachtige emotionele reacties op te roepen. Complexiteit overbrengen in eenvoudige taal die emotie uitlokt, is de heilige graal van de fictieschrijver. Daarom gebruiken we symbolen bij het schrijven van fictie. En dat is een deel van het antwoord op de vraag: “Hoe versterkt symboliek een verhaal?”

The Artifice of Literary Symbols

Ik heb gezegd dat iedereen die een verhaal van enige lengte vertelt, van nature symbolen zal gebruiken. Er is echter een verschil tussen een losstaande reeks gedachteloze symbolen die opduiken in een wijdlopig verhaal verteld aan een paar vrienden bij een biertje, en de zorgvuldig vervaardigde, opzettelijke symbolen van de romanschrijver.

Hoe versterkt symboliek een verhaal? Laten we eens kijken naar vijf voorbeelden van het gebruik van symbolen in verhalen zo divers als Shakespeare’s Macbeth en Suzanne Collins’ Hongerspelen.

De “verdoemde vlek” in Macbeth

Uit, verdoemde vlek! uit, zeg ik! – Een, twee, waarom, dan, ’t is tijd om het te doen. – De hel is duister! – Foei, mijn heer, foei! Een soldaat, en bang? Wat hebben we te vrezen, als niemand onze macht ter verantwoording kan roepen? – Maar wie had gedacht dat de oude man zoveel bloed in zich had? William Shakespeare. Macbeth. Act IV, Scene I

De symboliek van bloed – zowel als hartstochtelijke en wraakzuchtige ambitie en de onontkoombare kwelling van het schuldige geweten – loopt als een rode draad door Macbeth. Het is een krachtige manier om een symbool te gebruiken, omdat het steeds weer opduikt en alles samenbrengt, maar genuanceerd met een scala aan betekenissen naarmate de volledige en tragische betekenis van Macbeth’s lot wordt ontrafeld. Het is deze symboliek binnen het verhaal die ons in staat stelt om toegang te krijgen tot het thema van het stuk en om de realiteit ervan voor onszelf te voelen. Neem het weg, en het geheel wordt niet veel meer dan een klap op de vuurpijl verslag van gewelddadige, historische gebeurtenissen.

De Ring in The Lord of the Rings

Eén ring om hen allen te regeren, één ring om hen te vinden, één ring om hen allen te brengen en in de duisternis te binden.

~ JRR Tolkien. The Lord of the Rings.

In Tolkiens baanbrekende fantasy-trilogie vormt de “Ene Ring” het hart van het epische avontuur. Het is het centrale symbool van de macht van het kwaad om in te spelen op menselijke zwakheden en hebzucht, dat alles wat in het verhaal gebeurt stuurt, interpreteert en zin geeft. De stichting en het lot van de Ring zelf is een symbolische spiegel van het hele verhaal en het lot van iedereen die verstrikt raakt in zijn macht. Het is duidelijk dat zonder dit krachtige symbool in het hart van het verhaal, het verhaal een veel meer wijdlopige en voetganger aangelegenheid zou worden.

De varkenskop in The Lord of the Flies

…voor Simon hing de Lord of the Flies aan zijn stok en grijnsde. Eindelijk gaf Simon het op en keek om; zag de witte tanden en schemerige ogen, het bloed – en zijn blik werd vastgehouden door die oeroude, onontkoombare herkenning.

~ William Golding. Lord of the Flies.

Alle goden en duivels zijn geëxternaliseerde symbolen van de interne componenten van onze eigen psychische machinerie. Aan de ene kant vertegenwoordigen ze alles wat we willen zijn; en aan de andere kant, alles wat we vrezen te worden.

Golding gebruikt deze diepgewortelde religieuze symboliek tot een krachtig effect met de varkenskop op de stok. Het is de totemgodheid van Jack’s groep jagers. Het vertegenwoordigt het hoogtepunt van de afdaling van de jongens in atavistische wreedheid. Het suggereert dat een dergelijk potentieel in ons allen bestaat buiten de beperkingen van de maatschappij, traditie en wet.

Het varken leunt ook zwaar op de joods-christelijke mythologische traditie – want dat is het meest waarschijnlijke referentiepunt voor Goldings publiek. Het varken wordt in die traditie als “onrein” beschouwd, en toen Jezus de duivels uitdreef, stuurde hij ze naar een kudde varkens.

Haal dit centrale symbool weg en het boek verliest veel van zijn intellectuele samenhang en de impact van enkele van zijn meest emotieopwekkende scènes.

Atticus Finch en de dolle hond in To Kill a Mockingbird

Met bewegingen zo snel dat ze simultaan leken, trok Atticus’ hand aan een hendel met kogeltip terwijl hij het geweer naar zijn schouder bracht. Het geweer kraakte. Tim Johnson sprong, viel om en kruimelde op de stoep in een bruin-witte hoop. Hij wist niet wat hem overkwam.

~ Harper Lee. To Kill a Mockingbird.

De “dolle hond,” Tim Johnson is een krachtig symbool van het centrale conflict van het verhaal – dat van de strijd die Atticus onderneemt om Tom Robinson te verdedigen tegen het racistische vitriool van de mensen van Marycomb. Het incident waarbij Atticus gedwongen wordt, met tegenzin, de hond dood te schieten om zijn familie te verdedigen, is een voorbode van de moeite die hij bereid is te doen om de raciale rechtvaardigheid te handhaven, zelfs tegen de waanzin van de blanken van het stadje in. De aanwezigheid van de hond is al vroeg zichtbaar, maar de symboliek ervan komt pas echt tot uiting in deze trage en dramatische scène.

Fire and Katniss Everdeen in The Hunger Games

“Ik wil dat het publiek je herkent als je in de arena bent,” zegt Cinna dromerig. “Katniss, het meisje dat in brand stond.”

~ Suzanne Collins. The Hunger Games.

In The Hunger Games vertegenwoordigt en weerspiegelt het symbool van vuur het vaakst Katniss zelf. Het vuur-symbool verschijnt op haar verschillende jurken – inclusief de jurk die daadwerkelijk in vlammen opgaat. Door het commentaar van Cinna wordt het ook een soort titel voor haar in “het meisje dat vuur vat”. Vuur is een symbool van zowel positieve als negatieve krachten en werkt op vele niveaus. Het kan vernietigen en zuiveren, wordt gewoonlijk geassocieerd met basisoverleving, en is ook een krachtig beeld (als haardvuur) van warmte, veiligheid en “thuis”. Als zodanig brengt het vuursymbool de kernthema’s van het boek samen en drukt ze uit in één enkel beeld, dat ook de innerlijke passie en transformerende kracht van Katniss Everdeen zelf omvat.

Dus als dat de manier is waarop symbolen functioneren bij het schrijven van fictie, hoe kun je dat dan op een praktische manier toepassen op je eigen werk?

Hoe gebruik je symbolen in je schrijven

Laten we beginnen met wat je volgens mij niet moet doen. Ik denk niet dat je je moet vastpinnen op een symbool of symbolisch systeem voordat je begint met het schrijven van je roman of verhaal. Mijn ervaring en die van veel andere professionele schrijvers is dat het altijd beter is om je verhaal in de eerste plaats te concentreren op de hoofdpersoon. In een eerste of zelfs tweede opzet zou ik niet eens te diep over het thema nadenken. De symbolische elementen in een verhaal staan altijd in dienst van het thema. Om met symbolische elementen te beginnen moet je dus eerst je thema kennen en dat thema is iets wat langzaam naar voren komt en duidelijk wordt naarmate je het verhaal van je hoofdpersoon vertelt. Ik betwijfel ten zeerste of een fatsoenlijke roman ooit is geïnspireerd door een thematisch concept.

Als je je in het begin te veel concentreert op het thema van je roman en de symbolen die dat thema zouden kunnen vertegenwoordigen, zul je waarschijnlijk een karakterloze en nogal droge tekst krijgen, die misschien meer weg heeft van een essay of een preek dan van een echt fictiewerk. De symbolen in het verhaal moeten, om zo doeltreffend mogelijk te werken, in het verhaal worden ingebed. Je moet echt eerst een verhaal hebben. Iets om de symbolen in te verankeren.

Schrijf dus je eerste opzet zonder je druk te maken over thema of symbool. Vertel het verhaal van de strijd van je protagonist en of hij wint of verliest. Dat zal je een verhaal geven. Als je dat verhaal eenmaal hebt, kun je er nog eens overheen lezen om te ontdekken wat de thema’s zijn. Die zullen er zijn. Vaak weet een auteur pas echt waar haar verhaal over gaat als ze het geschreven heeft!

Als je de thema’s in je verhaal hebt geïdentificeerd, zul je waarschijnlijk ook merken dat bepaalde symbolen op natuurlijke wijze in je geschrift zijn voorgekomen. Dit is het moment om je kritisch denken in te zetten en te bepalen welke van die thema’s je wilt uitwerken, ontwikkelen en uitbreiden in volgende versies van het werk. Terwijl je dat doet zal een kernsymbool, of een reeks symbolen, zich aandienen. Dit zijn waarschijnlijk de krachtigste symbolen, omdat ze voortkomen uit je eigen diepe onbewuste als je emotioneel reageert op de reis van je protagonist. En het is de diepte van je eigen eerlijke reactie op emotioneel niveau op het verhaal dat je vertelt, die zal bepalen of je er al dan niet in slaagt je lezer mee te nemen op die reis.

Dus wat je moet doen, nadat je het thema en het symbool op organische wijze hebt laten ontstaan, is dat ruwe materiaal nemen en het zorgvuldig dichter bij je doel brengen. De symboliek in dit stadium wordt opzettelijk als je de redactionele beslissingen neemt over hoe de symbolen worden gepresenteerd, gekoppeld, herhaald, geweven en ingebed in het diepe weefsel van het verhaal dat je wilt vertellen.

Hoewel, je hoeft het niet te overdrijven. Het symbool of de symbolen in je verhaal moeten zo goed als onzichtbaar zijn voor de lezer; ze moeten integraal deel gaan uitmaken van het verhaal zelf; ze moeten min of meer subtiel zijn, zodat ze hun magie kunnen uitoefenen op de onderbewuste geest.

Als dit klinkt als veel werk, dan is het dat ook. Je zult je roman vrijwel zeker meerdere malen moeten bewerken en bijwerken; knippen en plakken, delen toevoegen en scènes schrappen. Maar ik denk dat als je een roman wilt schrijven die een kans maakt om zijn thema op een emotioneel krachtige en gedenkwaardige manier over te brengen, je je hier echt op moet toeleggen.

Hoe versterkt symboliek een verhaal?

Het is zeker geen toeval dat elk hierboven aangehaald voorbeeld, en elke andere blijvende klassieker die je maar wilt noemen, een rijk en zorgvuldig geïntegreerd symbolisch element heeft. Uiteindelijk is het de symboliek die je gebruikt om je verhaal kracht bij te zetten, die het verhaal bekrachtigt en het verandert in een diepgaande, betekenisvolle en ontroerende ervaring voor je lezers, die hen bij zal blijven lang nadat ze de laatste pagina hebben omgeslagen.

Teken in op de mailinglijst van Clockwork Press. U ontvangt dan af en toe nieuwsbrieven over nieuwe boeken en recensie-exemplaren. Uw privacy is 100% beschermd en u kunt zich op elk moment met één klik afmelden.

***

Deel deze pagina op uw sociale media als u dit interessant vond. Dat is absoluut de mooiste manier om een blogger te bedanken!

***