Free Press

De Oostenrijks-Pruisische oorlog (ook wel de Zeven Weken Oorlog of de Duitse Burgeroorlog genoemd) was een oorlog die in 1866 werd uitgevochten tussen het Oostenrijkse Rijk en zijn Duitse bondgenoten, en Pruisen met zijn Duitse bondgenoten, en die resulteerde in de Pruisische overheersing in Duitsland. In Duitsland en Oostenrijk wordt deze oorlog Deutscher Krieg (Duitse oorlog) of Bruderkrieg (Broederoorlog) genoemd. In het Italiaanse eenwordingsproces is dit de Derde Onafhankelijkheidsoorlog. De Pruisische overheersing van Duitsland kan hebben bijgedragen tot de oorzaken van de twee wereldoorlogen, aangezien Pruisen zich had ontwikkeld tot een militaire macht. Kanselier Otto von Bismarck’s instincten waren meer autocratisch dan democratisch en zijn visie voor Duitsland was als een dominante en keizerlijke macht. Zijn gevoel voor de superioriteit van het Duitse ras had ook gevolgen tijdens het Derde Rijk. Een Oostenrijkse overwinning zou de Duitse staten hebben opgenomen in een multinationaal rijk, waarbinnen een meer pluralistische wereldbeschouwing de overhand zou kunnen hebben gehad. Deze oorlog schiep de geopolitieke realiteit binnen Europa die tot de Eerste Wereldoorlog heeft geduurd.

Oorzaken

Eeuwenlang hadden de Heilige Roomse Keizers, die meestal uit de Habsburgse familie stamden, nominaal over geheel Duitsland geregeerd, maar de machtige edelen handhaafden de facto hun onafhankelijkheid met de hulp van externe mogendheden, met name Frankrijk. Pruisen was de machtigste van deze staten geworden en werd in de 19e eeuw beschouwd als een van de grote mogendheden van Europa. Na afloop van de Napoleontische oorlogen in 1815 werden de Duitse staten gereorganiseerd in een losse confederatie, de Deutscher Bund, onder Oostenrijkse leiding. De Franse invloed in Duitsland was zwak en nationalistische idealen verspreidden zich over Europa. Veel waarnemers zagen dat de voorwaarden voor de eenwording van Duitsland zich aan het ontwikkelen waren, en er ontstonden twee verschillende ideeën over eenwording. Het ene was een Grossdeutschland dat het multinationale rijk van Oostenrijk zou omvatten, en het andere (dat de voorkeur van Pruisen had) was een Kleindeutschland dat Oostenrijk zou uitsluiten en door Pruisen zou worden gedomineerd.

De Pruisische staatsman Otto von Bismarck werd in 1862 minister-president van Pruisen en begon onmiddellijk een beleid dat gericht was op de vereniging van Duitsland als een Kleindeutschland onder Pruisisch bewind. Nadat hij het Duitse nationale bewustzijn had verhoogd door Oostenrijk ervan te overtuigen zich bij hem aan te sluiten in de Tweede Sleeswijkse Oorlog, lokte hij vervolgens een conflict uit over het bestuur van de veroverde provincies Sleeswijk-Holstein (zoals geformuleerd in het Verdrag van Gastein). Oostenrijk verklaarde de oorlog en riep de legers van de kleinere Duitse staten op zich bij hen aan te sluiten. Formeel was de oorlog een actie van de confederatie tegen Pruisen om deze weer gehoorzaam te maken aan de confederatie (“Bundesexekution”).

Verbondenheid

De meeste Duitse staten kozen de kant van Oostenrijk tegen Pruisen, dat als de agressor werd gezien. Hiertoe behoorden Saksen, Beieren, Baden, Württemberg, Hannover, Hessen-Kassel, Hessen-Darmstadt en Nassau.

Enkele van de Noord-Duitse staten sloten zich aan bij Pruisen, met name Oldenburg, Mecklenburg-Schwerin, Mecklenburg-Strelitz, en Brunswijk. Ook Italië sloot zich aan bij Pruisen, omdat Oostenrijk nog steeds het grondgebied van Venetië bezet hield, dat de Italiaanse redentisten wilden hebben om de Italiaanse eenwording te voltooien.

Natuurlijk onthielden de andere buitenlandse mogendheden zich van deelname aan deze oorlog. De Franse keizer Napoleon III, die een Oostenrijkse overwinning verwachtte, verkoos buiten de oorlog te blijven om zijn onderhandelingspositie voor grondgebied langs de Rijn te versterken, terwijl Rusland nog steeds een wrok tegen Oostenrijk koesterde van de Krimoorlog.

Verloop van de oorlog

De eerste grote oorlog tussen twee continentale mogendheden in vele jaren, maakte deze oorlog gebruik van veel van dezelfde technologieën als de Amerikaanse Burgeroorlog, waaronder het gebruik van spoorwegen om troepen te concentreren tijdens de mobilisatie en het gebruik van telegrafen om de communicatie over lange afstand te verbeteren. Het Pruisische leger gebruikte kulasgeweren die geladen konden worden terwijl de soldaat dekking zocht op de grond, terwijl de Oostenrijkse mondingsgeweren alleen geladen konden worden terwijl men stond (en dus geen dekking boden).

De belangrijkste veldtocht van de oorlog vond plaats in Bohemen. De Pruisische chef van de generale staf Helmuth Karl Bernhard von Moltke had de oorlog nauwgezet gepland, en koos ervoor om de kleinere staten grotendeels te negeren ten gunste van een concentratie tegen Oostenrijk. Hij mobiliseerde snel het Pruisische leger en rukte over de grens op naar Saksen en Bohemen, waar het Oostenrijkse leger zich aan het concentreren was voor een invasie in Silezië. Daar kwamen de Pruisische legers, persoonlijk geleid door Wilhelm I, samen en de twee partijen ontmoetten elkaar in de Slag bij Königgrätz (Sadová) op 3 juli. De superieure Pruisische organisatie en het elan beslisten de slag tegen het numerieke overwicht van de Oostenrijkers, en de overwinning was bijna totaal, met Oostenrijkse slagdoden bijna zeven keer het Pruisische cijfer. Vermeldenswaard is dat Pruisen was uitgerust met Johann Nicholas von Dreyse’s kulas-ladend naaldgeweer, dat veel beter was dan de Oostenrijkse mondingsladers. Oostenrijk zocht snel vrede na deze slag.

Met uitzondering van Saksen speelden de andere Duitse staten die met Oostenrijk geallieerd waren, weinig rol in de hoofdcampagne. Het leger van Hannover versloeg Pruisen bij Langensalza op 27 juni, maar binnen een paar dagen werden ze door overmacht gedwongen zich over te geven. Pruisische legers vochten tegen Beieren aan de rivier de Main en bereikten Neurenberg en Frankfurt. De Beierse vesting Würzburg werd door Pruisische artillerie beschoten, maar het garnizoen verdedigde zijn positie tot de dag van de wapenstilstand.

De Oostenrijkers hadden meer succes in hun oorlog met Italië. Zij versloegen de Italianen op het land in de Slag bij Custoza (24 juni) en op zee, in de Slag bij Lissa (20 juli). Garibaldi’s “Jagers van de Alpen” versloegen de Oostenrijkers in de slag bij Bezzecca, op 21 juli, veroverden het lagere deel van Trentino, en trokken op naar Trento. De Pruisische vrede met Oostenrijk-Hongarije dwong de Italiaanse regering tot een wapenstilstand met Oostenrijk, op 12 augustus. Volgens het Verdrag van Wenen (1866), ondertekend op 12 oktober, stond Oostenrijk Venetië af aan Frankrijk, dat het op zijn beurt afstaat aan Italië.

Afgelopen oorlog

Om interventie door Frankrijk of Rusland te voorkomen, drong Otto von Bismarck er bij de koning op aan om snel vrede te sluiten met de Oostenrijkers, in plaats van de oorlog voort te zetten in de hoop op verdere overwinningen. De Oostenrijkers aanvaardden de bemiddeling van de Franse Napoleon III. Het Verdrag van Praag van 23 augustus 1866 resulteerde in de ontbinding van de Duitse Confederatie, de Pruisische annexatie van Sleeswijk-Holstein, Hannover, Hessen-Kassel, Nassau en Frankfurt, en de permanente uitsluiting van Oostenrijk uit Duitse aangelegenheden. Dit liet Pruisen vrij om het volgende jaar de Noord-Duitse Confederatie te vormen. Pruisen koos ervoor Oostenrijks grondgebied niet voor zichzelf te winnen, en dit maakte het voor Pruisen en Oostenrijk mogelijk in de toekomst bondgenootschappen aan te gaan, aangezien Oostenrijk meer werd bedreigd door Italiaans en Pan-Slavisch irredentisme dan door Pruisen.

De oorlog liet Pruisen dominant in Duitsland, en het Duitse nationalisme zou de overgebleven onafhankelijke staten dwingen een bondgenootschap met Pruisen aan te gaan in de Frans-Pruisische oorlog in 1870, en vervolgens in te stemmen met de kroning van Koning Wilhelm tot Duits keizer. Het verenigde Duitsland zou een van de machtigste van de Europese landen worden. De Duitse eenwording had bijna duizend jaar op zich laten wachten, na de desintegratie van het rijk van Karel de Grote.

• Jelavich, Barbara. Het moderne Oostenrijk: Empire and Republic, 1815-1986. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. ISBN 0521316251
• Sked, Alan. Het verval en de ondergang van het Habsburgse Rijk, 1815-1918. New York: Longman, 2001. ISBN 0582356660
• Wawro, Geoffrey The Austro-Prussian War: Austria’s War with Prussia and Italy in 1866. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. ISBN 0521629519