Q: Hoe komt het dat het ornament dat over het sleutelbeen van mijn vrouw wordt gespeld, een “broche”, wordt uitgesproken als “roach” en niet als “smooch”?
A: Ja, “broche” wordt in de VS en het VK meestal uitgesproken om te rijmen op “roach,” maar sommige Amerikaanse woordenboeken erkennen een variant-uitspraak die rijmt op “smooch.”
En sommige Amerikaanse woordenboeken erkennen ook de variantspelling “broach” wanneer het woord voor de sierspeld wordt uitgesproken als “voorn.”
In feite werd het zelfstandig naamwoord noch “brooch” noch “broach” gespeld toen het voor het eerst opdook in het Middel-Engels in de jaren 1300, volgens de Oxford English Dictionary. (De OED heeft een twijfelachtig citaat uit de jaren 1100.)
Het woord werd oorspronkelijk gespeld als “broche” toen het Middel-Engels het overnam van broche, Oudfrans voor een puntig wapen of instrument.
In het Middel-Engels werd “broche” uitgesproken met een lange “o” (zoals in “hope”), wat de uitspraak verklaart waar u naar vraagt, volgens de Chambers Dictionary of Etymology.
Voor een paar honderd jaar verwees het woord “broche” zowel naar de sierspeld als naar een puntig werktuig (lans, speer, spies, priem, enzovoorts). Echter, “broche” werd af en toe gebruikt voor de speld, zoals in het vroegste voorbeeld van de OED van het gebruik als sieraad.
In de jaren 1500 begonnen Engelse sprekers routinematig de spelling “brooch” te gebruiken voor het sieraad en de spelling “broach” voor het scherpe werktuig, maar de schrijfwijzen waren niet consistent en werden vaak omgedraaid, volgens Oxford.
De hedendaagse acceptatie van “broche” voor de speld en “broach” voor het taps toelopende werktuig is betrekkelijk recent. Zoals Oxford uitlegt, “de differentiatie van spelling is pas recent, en nog nauwelijks ingeburgerd.”
In het vroegste definitieve voorbeeld van de OED voor “broche” (uit Legends of the Rood, circa 1305, een verzameling verhalen gebaseerd op de Bijbel), verwijst het woord naar een lans of speer: “A Broche þorw-out his brest born” (“Een lans door zijn borst gedragen”).
Het vroegste definitieve voorbeeld van het woordenboek voor het gebruik als versiering komt uit The Legend of Good Women, een gedicht van Chaucer van rond 1385: “Send hire letters, tokens, brooches, and rynges.”
Het gebruik komt uiteindelijk van het klassieke Latijnse broccus (puntig of vooruitstekend). In het late Latijn verwees brocca naar een puntig werktuig.
De Latijnse en Franse bronnen hebben het Engels verschillende andere woorden gegeven, volgens John Ayto’s Dictionary of Word Origins.
Het werkwoord “broach,” bijvoorbeeld, betekende “doorboren” toen het in het Engels kwam in de jaren 1300, en kwam vervolgens in de jaren 1400 om een vaatje te tappen te betekenen. En Engelse sprekers begonnen “broach” in de jaren 1500 metaforisch te gebruiken om “een onderwerp introduceren” te betekenen.”
Het Franse werkwoord brocher (stikken), voegt Ayto toe, heeft zowel het Frans als het Engels het zelfstandig naamwoord “brochure” (letterlijk “een gestikt werk”) gegeven.
Ten slotte heeft het laat Latijnse brocca het Engels (via het Italiaans) “broccoli” gegeven. (In het Italiaans is brocco een scheut of stengel, en broccolo is een koolscheut.)
Help de Grammarphobia Blog te steunen met uw donatie.
En bekijk onze boeken over de Engelse taal.