We zijn op de helft van St. Patrick’s Day. Waarom nemen we de gelegenheid niet te baat om het meest herkenbare symbool van Ierland, het klavertje, onder de loep te nemen.
Wanneer men vraagt om enkele Ierse symbolen te noemen, is het klavertje vaak het eerste dat in je opkomt. Niet velen weten echter veel over de gevarieerde en ingewikkelde geschiedenis van het plantje. Het woord komt van het Ierse seamróg, wat vertaald “klavertje” betekent (het Ierse woord voor klaver is seamair, en óg betekent “jong” of “klein”). Het wordt vaak verward met het klavertjevier, een vergissing die nog wordt vertroebeld door uitdrukkingen als “het geluk van de Ieren” en het bijgeloof dat het klavertjevier het gelukbrengende klavertje is voor iedereen die het vindt. En toch is de driebladige versie de meest waarheidsgetrouwe Ierse vorm. Daarom zul je in Ierland nooit een bar versierd zien voor St. Patrick’s Day met afbeeldingen van klavertjes vier in plaats van klavertjes drie (het is een zonde die bijna net zo onvergeeflijk is als het afkorten van “Saint Patrick” tot “St. Patty”). Van de vele symbolen voor St. Patrick’s Day zou het Ierse klavertje drie het meest herkenbaar moeten zijn.
Over de man zelf gesproken, aan St. Patrick wordt vaak toegeschreven dat hij niet alleen het christendom naar Ierland heeft gebracht, maar ook dat hij daarvoor het symbool van de klaver heeft gebruikt. Volgens de legende gebruikte hij het klavertje drie als symbool voor de Heilige Drievuldigheid toen hij dit aan de heidense Ieren uitlegde.
De exacte data van het leven van Sint Patrick zijn bijna onmogelijk vast te stellen, maar de meeste verslagen zijn het erover eens dat hij leefde en predikte in de vijfde eeuw na Christus. Hij werd geboren in wat nu Engeland is, en hoewel hij de zoon was van een diaken en de kleinzoon van een priester, beschouwde hij zichzelf niet als een gelovige in het christelijk geloof totdat hij op 16-jarige leeftijd gevangen werd genomen door Ierse piraten. De piraten brachten hem als slaaf naar Ierland, en daar bleef hij, gevangen, bijna zes jaar. In die tijd smeedde hij een relatie met God door na te denken en te bidden, en uiteindelijk aanvaardde hij het christendom als zijn geloof en roeping.
St Patrick Preaching to the Kings gebrandschilderd raam in de kathedraal van Carlow. (Andreas Franz Borchert / Flickr)
In het zesde jaar van zijn gevangenschap, nadat hij als schaapherder had gewerkt en christen was geworden, hoorde hij een stem die hem vertelde dat hij spoedig naar huis zou gaan, en dat zijn boot klaar lag. Hij ontvluchtte zijn meesters en reisde naar schatting tweehonderd mijl naar een haven, waar hij een schip vond om hem terug te brengen naar Brittannië, waar hij het christendom bleef bestuderen. Niet lang daarna had hij een ander visioen – een visioen dat hem zou inspireren om terug te reizen over de Ierse Zee en zijn werk te beginnen met het overbrengen van het Romeinse geloof aan de Ierse heidenen. Hij droomde dat een man uit Ierland naar hem toe kwam en hem een brief gaf met de titel “De stem van de Ieren”, en dat toen hij de brief las, hij de collectieve roep van het Ierse volk hoorde, dat hem smeekte om terug te keren en onder hen te gaan wandelen.
Nadat hij naar Ierland was teruggekeerd, reisde hij door het land, bekeerde de massa’s, doopte duizenden mensen en wijdde priesters terwijl hij ging. Hij weigerde voor deze diensten betaling aan te nemen, en aangezien in zijn geschriften sprake is van een proces tegen andere christenen, speculeren geleerden dat Sint Patrick beschuldigd kan zijn geweest van ongepastheid met betrekking tot geld. Het lijkt er echter op dat hij tijdens zijn leven zowel betalingen als geschenken bleef weigeren, waardoor hij buiten de normale tradities van pleegkindschap of vriendschap met Ierse edelen viel. Hierdoor viel hij buiten de bescherming van de wet, en werd hij soms geslagen, beroofd of gevangen gehouden door verschillende groepen die hij op zijn reizen tegenkwam.
Hij wordt nu gezien als de brenger van het Christendom naar Ierland en de stichter van de Ierse kerk, maar in het vroege Christendom vonden veel heiligverklaringen plaats op lokaal of disocesianaal niveau, en Sint Patrick is nooit officieel heilig verklaard door een paus. Zijn sterfdatum wordt algemeen aanvaard als 17 maart, wat zijn feestdag werd, en nu van een nationale tot een internationale feestdag is geworden. Velen geloven dat hij begraven ligt in Down Cathedral in Down Patrick, County Down, naast de andere beschermheiligen van Ierland, Sint Brigid en Sint Columba, maar er is geen hard bewijs om dit te bewijzen.
De betekenis van het klavertje met drie bladeren is historisch geworteld in de oude drie-eenheidssymboliek, terwijl het klavertje met vier bladeren een moderne uitvinding is voor geluk.
In afbeeldingen uit 1675 toonden geëtste munten met afbeeldingen van de heilige dat hij preekte en een klavertje omhoog hield. Zes jaar later bezocht de Engelse reiziger Thomas Dineley Ierland en schreef dat veel bijzonder bijgelovige Ieren op 17 maart, het feest van Sint Patrick, een klaver droegen. Dit was het eerste geschreven verslag dat de klavers in verband bracht met de heilige, en pas in 1726 werd in enig geschrift vermeld dat Sint Patrick de plant gebruikte om de Drie-eenheid uit te leggen.
Nergens in zijn geschriften vermeldt Sint Patrick dat hij de klavers gebruikte om het concept van de drie aspecten van God uit te leggen, vooral omdat het getal drie van grote betekenis was voor de Kelten, die zelf veel drievoudige godheden hadden. Het is heel goed mogelijk dat het concept van de Drie-eenheid gemakkelijk werd aanvaard zonder de klaver-metafoor, aangezien dit een van de vele syncretische elementen was tussen het vroege christendom en heidense godsdiensten. Het is ook waarschijnlijk dat deze hagiografische mythe even apocrief is als de verhalen die beweren dat Sint Patrick de slangen uit Ierland verdreef, een land dat nooit het thuis kan zijn geweest van de koudbloedige reptielen. De icoon van Sint Patrick met het klavertje in de ene hand en zijn staf in de andere is echter net zo emblematisch geworden voor zijn nalatenschap als de feiten, zo niet meer.
Ook voordat de geschreven verhalen over Sint Patrick en het klavertje drie zich begonnen te vermenigvuldigen, bestonden er al andere associaties tussen het Ierse volk en het klavertje. Veel van die associaties waren echter niet zo positief. Veel Engelse schrijvers noemden het klavertje in hun verhandelingen over Ierland, die in de 16e en 17e eeuw een groeiende trend waren, als voedsel voor de “wilde” Ieren. De eerste vermelding van het klavertje verscheen in 1571 in de Engelse priester Edmund Campion’s A Historie of Ireland, waarin hij het klavertje noemde bij de wilde kruiden die de Ieren als voedsel gebruikten. Het is echter de vraag of Campion het Ierse woord seamsóg (klaverzuring, die de Ieren zeker aten) verwarde met seamróg, aangezien geen enkele Ierse bron ooit het klavertje als voedselbron heeft vermeld. Het stereotype bleef echter hangen, en tal van Engelse geschriften bleven klaver vermelden onder de voedingsmiddelen van de Ierse bevolking.
Premier (Taoiseach) Enda Kenny presenteert een schaal met klavers aan president Barack Obama tijdens een receptie op St. Patrick’s Day in de East Room van het Witte Huis, 17 maart 2015. (Officiële foto van het Witte Huis door Chuck Kennedy)
De Engelse dichter Edmund Spenser (vooral bekend om zijn epische gedicht The Faerie Queene, dat verschillende delen met lofzangen op koningin Elizabeth I bevat) was misschien wel de beroemdste – en zeker de beruchtste – van de Engelse chroniqueurs van het Elizabethaanse Ierland. Zijn werk uit 1596, A View on the Present State of Ireland, schilderde de Ieren af als een wild, onbeschaafd volk, achtergebleven in hun wetten, religies en gewoonten. In zijn lange tekst pleitte hij voor de uitroeiing van de Ierse gewassen, taal en tradities, waarbij hij beweerde dat de taal een determinisme was: “Soe that the speach being Irish, the heart mustes be Irishe.” Hij vertelde over de Ieren die uit noodzaak shamrocks aten tijdens een na-oorlogse hongersnood: “Uit elke hoek van het bos en de valleien kwamen ze kruipend op hun handen, want hun benen konden hen niet dragen; ze zagen eruit als de dood, ze spraken als geesten, huilend uit hun graven en als ze een veld met waterkers of klavertjes vonden, dan stroomden ze toe als naar een feestmaaltijd.” Hij vermeldde deze episode niet om medelijden met de Ieren op te wekken, maar om hun barbaarsheid en de noodzaak van hun onderwerping te benadrukken.
Andere Engelse schrijvers uit die tijd bleven schrijven over Ieren die shamrocks aten in een poging om hun vergankelijke aard over te brengen, in de hoop het idee te benadrukken dat de meerderheid van de bevolking van het Emerald Isle van hand tot hand leefde als dieven en struikrovers.
Het klavertje kreeg een nieuwe, meer nationalistische betekenis toen het een embleem werd voor verschillende milities tijdens de politieke omwentelingen in het laatste deel van de 18e eeuw. Net zoals de distel het symbool is van Schotland en de roos dat van Engeland, veranderde het klavertje van een embleem van Saint Patrick in een florale representatie van het land in zijn geheel. De plant werd vooral geassocieerd met de United Irishmen, opgericht in 1791 en geleid door niemand minder dan Theobald Wolfe Tone. De United Irishmen kozen voor levendig geelgroen als kleur van hun uniform en vlag, en de muzikale klaagzang over hun mislukte opstand van 1798, “The Wearing of the Green”, werd een van de populairste politieke airs in de Ierse muziek. Er bestaan verschillende versies van de tekst, waarvan er vele het klavertje vermelden. Een van de beroemdste vertolkingen van het liedje is geschreven door toneelschrijver Dion Boucicault, wiens tekst begint:
O Paddy dear, and did you hear the news that’s going round
The shamrock is forbid by law to grow on Irish ground
St. Patrick’s Day houden we niet meer, zijn kleuren mogen niet meer gezien worden
For there’s a bloody law against the wearing of the green.
Na de Acts of Union in 1800, toen Ierland officieel een deel van het Verenigd Koninkrijk werd, werd het klavertje opgenomen in het officiële koninklijke wapen van het Verenigd Koninkrijk, naast de Engelse roos en de Schotse distel. Tegelijkertijd groeide de populariteit van de klaver als nationalistisch symbool en werd hij afgebeeld op boeken en wenskaarten en het onderwerp van vele sentimentele ballades. “The Shamrock Shore” werd in die tijd bekend, en zelfs Thomas Moore, wiens Irish Melodies na zijn dood een wilde populariteit verwierven, schreef een gedicht getiteld “Oh the Shamrock,” waarin het klavertje werd afgebeeld als het symbool van Ierland.
Ook in de 19e eeuw, toen de Ierse gemeenschap zich wereldwijd begon te verspreiden, deed het beeld van het klavertje dat ook. In 1836 werd in New York de Ancient Order of Hibernians opgericht, die momenteel zo’n 80.000 leden telt in de Verenigde Staten, Canada en Ierland. In het logo van de AOH zijn het klavertje, de Ierse harp, de Ierse vlag en de Amerikaanse vlag verwerkt. In de vlag van de stad Montreal, Quebec, is een klaver verwerkt om de aandacht te vestigen op de Ierse immigranten als een van de vier belangrijkste etnische groepen die de stad in de jaren 1800 vormden (de andere drie zijn Frans, Engels en Schots). Zelfs vandaag nog draagt de mascotte van het basketbalteam van de Boston Celtics, “Lucky the Leprechaun”, een vest versierd met klavertjes.
In recentere jaren is het klavertje veel minder gepolitiseerd, maar het is een blijvend teken van Ierland gebleven, en vanaf 1985 is het een officieel teken, toen het werd geregistreerd als een handelsmerk van de Ierse regering. Elke Saint Patrick’s Day overhandigt de taoiseach van Ierland (dat is “premier” voor Engelstaligen!) de president van de Verenigde Staten Ierse shamrocks in een Waterford Crystal schaal als symbool voor de vriendschap en samenwerking tussen de twee westerse naties. De schaal heeft vaak een klaverontwerp. De traditie begon in 1952 toen de Ierse ambassadeur in Washington een pakje klavertjes drie naar president Harry Truman stuurde.
Toen het klavertje verschoof van een meer politieke naar een esthetische uitdrukking van Iersheid, begonnen fabrikanten van fijn glas en porselein het in hun ontwerpen op te nemen. Belleek Pottery uit County Fermanagh biedt een beroemd vlechtwerkpatroon aan met delicate groene klavertjes op een witte achtergrond. Het vlechtwerkontwerp, dat dateert uit de jaren 1880, doet denken aan rieten manden en met de heldere shamrocks ertegenaan combineert de collectie op elegante wijze de rustieke, landelijke traditie van Ierland met het legendarische verleden van zijn beroemdste embleem.
SHOP SHAMROCK DESIGNS AT SHAMROCKGIFT.COM
Shamrock Jewelry
Sterling Silver Marcasite Shamrock Marble Ring
Shop Now
Goud Vergulde Armband 3 Claddagh en 4 Shamrock schakels
Winkel nu
Rhodium Marmeren Shamrock Drop Oorbellen
Winkel nu
Goud Geëmailleerde Shamrock Grote Hanger
Winkel nu
Shamrock Kleding
Ierse Merino Wollen Muts met Shamrocks
Winkel nu
Malham Dames Katoenen Rugby Shirt
Winkel Nu
Ierland Groen Shamrock Kindertrui
Winkel Nu
Ierse Aran gebreide sjaal in kabelpatroon met Shamrocks
Winkel nu
Shamrock Homeware
Charles Gallen Schort – Shamrock
Winkel nu
Natuurlijke Merino Wol Shamrock
Winkel nu
Iers klavertje vier pannenlapje en ovenwant
Winkel nu
Nu, verschijnt het klavertje op sieraden, mokken, borrelglaasjes en kleding en is het een alomtegenwoordig symbool van Iersheid geworden, vooral op St. Patrick’s Day. Hoewel Amerika het meest bekend is om zijn enthousiasme voor de feestdag – de eerste St. Paddy’s Day parade vond plaats in New York aan het eind van de 18e eeuw, en nergens in Ierland verven ze hun rivieren groen voor de gelegenheid – is het vieren van alles wat Iers is een internationaal tijdverdrijf geworden op 17 maart. Deze schrijver bracht het meest recente feest van Saint Patrick door in een Ierse pub aan de Spaanse Middellandse-Zeekust, waar hij toekeek hoe de menigte een pint Guinness dronk, rugbytruien droeg en groen-wit gestreepte hoeden, hun gezichten beschilderd met de Ierse driekleur, en natuurlijk, het klavertje.