Free Press

Sparta is een van de beroemdste staten uit het Klassieke tijdperk. Het wordt vaak beschouwd als de belichaming van de militaire staat die aan oorlog is gewijd. De geschiedenis van Sparta heeft intellectuelen gefascineerd van Plato tot heden en inspireerde grote leiders als Frederik de Grote en Napoleon. Gedurende het grootste deel van de Klassieke periode van Griekenland was het de grootste militaire macht en beschikte het over een formidabel leger. Voor velen leek Sparta onoverwinnelijk, en zijn leger was inderdaad nog nooit in de strijd verslagen.

In 371 v. Chr. werd Sparta echter verslagen, en dit betekende het begin van het einde van de Spartaanse macht, die in de loop der tijd geleidelijk aan een kleine macht werd. Dit verval kwam door de bevolkingsafname van Sparta, de verandering van waarden en het hardnekkige behoud van conservatisme. Sparta gaf uiteindelijk zijn positie op als de militaire macht bij uitstek van het oude Griekenland.

Geschiedenis van Sparta

Voor vele decennia was Sparta de grootste macht in Griekenland. Deze macht was gebaseerd op zijn goed gedisciplineerde en gevreesde leger. De Spartaanse Hopliet werd beschouwd als de beste soldaten in de Griekse wereld De staat was gericht op de ontwikkeling van fijne en dappere krijgers. De noodzaak om uitstekende soldaten te produceren heeft de Spartaanse geschiedenis en samenleving gevormd. De oorsprong van de Spartaan ligt waarschijnlijk in de zogenaamde ‘Donkere Middeleeuwen’ in 2 eeuw v. Chr.

In deze tijd vielen Griekse indringers uit het noorden, die een variant van het Grieks spraken die bekend stond als Dorisch, de Peloponnesische binnen. Zij wierpen het Myceense koninkrijk omver en stichtten hun eigen staat. De nieuwe staat werd geregeerd door een Dorisch sprekende elite die een groot deel van de bestaande bevolking tot slaaf maakte. Dit waren de heloten, een grote groep mensen die de lijfeigenen waren van de Spartaanse elite. De heloten hadden geen wettelijke rechten en moesten hun Spartaanse opperheren voorzien van voedsel en arbeid. De noodzaak om de helden onder controle te houden gaf vorm aan de Spartaanse samenleving.

Volgens de Spartaanse mythologie gaf Lycurgus, die vrijwel zeker een mythische figuur was, hen hun unieke grondwet waarin het politieke systeem van de staat en de sociale orde waren vastgelegd. twee koningen uit twee koninklijke families stonden aan het hoofd van het politieke systeem. Een raad van oudsten adviseerde hen, en iedere Spartaanse burger kon stemmen in een algemene vergadering. Van elke Spartaanse mannelijke burger werd verwacht dat hij een krijger was, en de plicht van elke Spartaanse vrouw was een krijger te baren.

Sparta was in veel opzichten een totalitaire staat, en de regering hield toezicht op elk aspect van het leven van de burgers. Ongeschikt geachte kinderen werden snel na de geboorte gedood. Jonge jongens werden bij hun familie weggehaald en ingelijfd bij de Agoge. Om ervoor te zorgen dat de Spartanen genoeg krijgers voortbrachten, ontwikkelden zij het Agoge-systeem.

In dit systeem werden mannelijke kinderen al op jonge leeftijd opgeleid tot krijgers. Ze werden blootgesteld aan vele ontberingen en ontberingen om ze taai te maken. Deze opleiding leverde de beste soldaten van Griekenland op, en de Spartaanse hopliet was onoverwinnelijk op slagvelden in heel Griekenland. Sparta had van oudsher een voorzichtige buitenlandse politiek en was blij dat het de Peloponnesische Liga kon domineren. In de nasleep van de nederlaag van de tweede Perzische invasie in Griekenland, besloten zij de oorlog tegen de Perzen niet voort te zetten.

Sparta was zich er altijd van bewust dat de Spartaanse burgers een minderheid vormden in hun eigen land, en zij wisten dat als hun leger werd verslagen of verloren, de heloten in opstand zouden komen en Sparta zouden vernietigen. Dit veranderde tijdens de Peloponnesische Oorlog toen Sparta en haar bondgenoten een strijd op leven en dood aangingen met het Atheense Rijk. De Spartanen konden zegevieren, maar alleen tegen een hoge prijs. In de nasleep van de nederlaag van Athene kon het zijn invloed over de hele Griekse wereld uitbreiden.

Deze nieuwe macht ontwrichtte de Spartaanse samenleving en ondermijnde na verloop van tijd het unieke systeem dat de Spartanen in staat had gesteld de beste soldaten van Griekenland te worden. Iets meer dan dertig jaar na hun overwinning op Athene werden de Spartanen verslagen door een nieuwe opkomende macht in Griekenland, Thebe. De nederlaag bij Leuctra was de eerste die het Spartaanse leger werd toegebracht. De Spartanen verloren de controle over een groot deel van hun rijk en waren niet langer de grootste macht in Griekenland. Zij waren een soort achtergebleven gebied en gingen een periode van diep verval in. Ze bleven echter onafhankelijk tot de opkomst van het Romeinse Rijk, dat het in de 2e eeuw v. Chr. annexeerde.

Daling van het aantal Spartaanse burgers

Sparta was een samenleving die, volgens veel historici, op een kastensysteem was gebaseerd. De Spartaanse burgers vormden de hoogste kaste, en zij domineerden de andere groepen in de samenleving. Tot de andere groepen in Sparta behoorden de heloten en de Pereoki; dit was een groep vrije burgers die geen burger waren en gewoonlijk ambachtslieden en handelaars waren. Spartaanse burgers, man of vrouw, moesten hun voorouders kunnen terugvoeren op de oorspronkelijke Dorische veroveraars. Zij mochten ook niet van helot afkomst zijn. Om een Spartaanse burger te zijn, moest men de strenge opleiding van de Agoge volgen. Alleen wie zijn opleiding in de Agoge had voltooid, had het recht burger te zijn.

Nu waren hier enkele uitzonderingen op, waaronder een helot of een buitenlander die door een ‘Spartiate’ familie was geadopteerd. Om burger te zijn, moest de Spartaan zijn deel betalen in de agoge. Dat wil zeggen, hij moest bijdragen aan de werking van het systeem door zijn wapenrusting te leveren. Als een Spartaan zijn bijdrage niet betaalde, kon hij uit het Spartaanse studentencorps worden gezet. De criteria voor een Spartaanse burger waren zeer hoog. Hoewel het systeem ervoor zorgde dat de Spartanen toegewijde en goed getrainde krijgers waren, leidde het ook tot problemen bij de vervanging van hen die in de strijd sneuvelden.

De bevolking van Sparta was nooit erg groot. Zelfs op het hoogtepunt in de 6e eeuw v. Chr. bedroeg het aantal Spartaanse burgers ongeveer 9000. Dit is bekend uit de omvang van het Spartaanse leger in die tijd. Ten tijde van de slag bij Leuctra bedroeg de omvang van de Spartaanse burgerbevolking, wederom op basis van de omvang van hun leger, slechts 4000. De Spartaanse burgerbevolking was in de loop der tijd steeds kleiner geworden.

Ondanks het feit dat de Spartanen in tijden van crisis hadden toegestaan dat sommige niet-burgers zich bij de burgerbevolking hadden aangesloten, was de leiding van de Spartanen al lange tijd zeer nerveus over de terugloop van het aantal burgers, vooral omdat de helotenpopulatie bleef toenemen. De precieze redenen voor deze afname zijn niet bekend. Aangenomen wordt dat het geboortecijfer van de Spartanen in de loop der tijd daalde. De precieze redenen hiervoor zijn niet bekend. Het kan het gevolg zijn van het strenge agogesysteem en het feit dat het gezin voor mannen niet zo belangrijk was als voor hun kameraden in de agoge.

Een andere reden voor de afname van het aantal burgers was dat steeds meer Spartaanse burgers het zich niet langer konden veroorloven hun contributie te betalen in het agogesysteem omdat de samenleving steeds meer verdeeld raakte tussen rijk en arm. De groeiende rijkdom van Sparta was geconcentreerd in de handen van enkelen, wat betekende dat minder mannen aan de financiële eisen van een burger konden voldoen. Deze achteruitgang van de Spartaanse burger betekende dat er minder soldaten overbleven om de oorlogen te voeren. De briljantheid van de Spartaanse hopliet betekende dat, hoewel hun legers eeuwenlang kleiner werden, zij hun vijanden in de strijd konden overwinnen. Tegen de tijd van de slag bij Leuctra was het Spartaanse leger echter gewoon te klein, en het werd voor het eerst in zijn geschiedenis verslagen.

De ineenstorting van Spartaanse waarden

Sparta werd in Griekenland zeer bewonderd. De Grieken bewonderden de harmonie en orde die de Spartaanse grondwet opleverde. Veel Grieken wilden zelfs dat hun stad een soortgelijke regeringsvorm zou aannemen. Het systeem van de stadstaat beïnvloedde ook filosofen als Plato, en de invloed ervan is terug te vinden in zijn grote werk, de Republiek. Het Spartaanse systeem was gebaseerd op het idee dat het collectief voor het individu ging. De staat eiste totale gehoorzaamheid van de burger, wiens dienst aan de staat voorrang kreeg boven zijn gezin en persoonlijke wensen. De Spartaanse strijder en ook andere burgers zagen zichzelf als leden van het collectief, wat het best te zien is in het agoge-systeem. Van de Spartanen werd verwacht dat zij afstand deden van persoonlijke rijkdom en gewin en dat zij al hun persoonlijke middelen gebruikten voor het welzijn van de staat en het burgerlichaam.

Het burgerlichaam was een groep van gelijken die zich allen inzetten voor de verdedigingen en de glorie van Sparta. In de loop van de tijd werden deze waarden echter uitgehold, en Sparta ging lijken op zijn onstuimige en zeer individualistische buren. Dit was een langdurig proces, en er waren vele redenen voor het verval van de traditionele Spartaanse waarden die aan het politieke systeem ten grondslag lagen. De Peloponnesische oorlog versnelde deze trend echter. De buit van de oorlog leidde tot een groeiende kloof tussen de Spartaanse burgers. Een rijke klasse van burgers werd rijk door de buit en de betalingen van Sparta’s bondgenoten. Dit betekende dat veel burgers niet langer lid konden zijn van het agoge-systeem, maar onder controle stonden van een rijke elite.

Verder wordt aangenomen dat de groeiende ongelijkheid in rijkdom ook leidde tot een dalend geboortecijfer. Vervolgens werd Sparta in toenemende mate geteisterd door interne onenigheid en politieke twisten. Dit kwam doordat veel Spartanen leiderschapservaring hadden opgedaan buiten de stadstaat en niet langer bereid waren de oude elite te gehoorzamen. Spartaanse generaals zoals Lysander begonnen persoonlijke macht na te streven, wat leidde tot groeiende instabiliteit in een politieke entiteit die door de eeuwen heen zo vast en stabiel had geleken. Voor de noodlottige slag bij Leuctra was Sparta niet meer zo verenigd als het ooit was geweest, en dit was een factor in zijn neergang.

Conservatisme

Het Spartaanse systeem en de hele samenleving was opgebouwd rond één doel, en dat was het handhaven van de bestaande orde. Zij streefden naar het behoud van hun overwicht over de helleveense bevolking en hun leiderschap over de wereld van de Geek. Het was een samenleving die verandering wantrouwde en geloofde dat het destabiliserend was. De grondwet van Sparta werd van generatie op generatie overgeleverd, en werd niet veranderd of aangepast. Het systeem of de samenleving die door de grondwet werd bekrachtigd, veranderde ook niet. De Spartanen waren berucht om hun conservatieve houding, en zij weigerden veranderingen goed te keuren, in tegenstelling tot de rest van Griekenland die voortdurend veranderde, vooral de Atheners.

Het conservatisme van de Spartanen was vaak een sterkte maar ook een zwakte. De staat of maatschappij veranderde niet en paste zich niet aan aan nieuwe sociale, politieke en militaire realiteiten. Sparta was niet in staat te veranderen – dit betekende dat het onbuigzaam was, en velen zagen het zelfs als een versteende maatschappij. De Spartanen veranderden hun militaire tactieken niet en gebruikten nog steeds de traditionele tactieken, zelfs toen andere staten in Griekenland, zoals Thebe, de falanx formatie aan het moderniseren waren. Vervolgens konden de Spartanen niet veranderen, zelfs niet toen het burgerlichaam in een steil verval raakte. Er was geen zinvolle inspanning om het agoge-systeem te hervormen. De samenleving leek niet in staat om te gaan met veel van de problemen waarmee zij werd geconfronteerd in de nasleep van haar overwinning in de Peloponnesische Oorlog.

Conclusie

Spartan was de overwinnaar van de Peloponnesische Oorlog, en tegen 400 v. Chr. was het de grootste macht in de Griekse wereld en een belangrijke speler in het oostelijk Middellandse-Zeegebied. Tegen 377 v. Chr. waren de Spartanen echter voor de eerste maal in de strijd verslagen en verloor het de leiding van Griekenland. De macht van de Spartanen nam af door de militaire, sociale en culturele factoren die andere staten in staat stelden hun vooraanstaande positie in de Griekse wereld uit te dagen.

Een van de trends op langere termijn die Sparta ondermijnden was de afname van het aantal burgers en aangezien zij de ruggengraat van het leger vormden, verzwakte dit de Spartaanse macht enorm. De waarde die gehecht werd aan stabiliteit en orde betekende dat de Spartanen verandering wantrouwden, en dit conservatisme betekende dat Sparta niet kon veranderen om de uitdagingen aan te gaan waarmee het geconfronteerd werd. De Peloponnesische Oorlog veroorzaakte spanningen in de samenleving, en de toenemende rijkdom als gevolg van de oorlogsbuit leidde tot groeiende ongelijkheid tussen de burgers.

Updated December 5, 2020

Admin en EricLambrecht