Door Nelson Lowhim
Recensie Literatuur
Wat maakt een klassieker en, en belangrijker nog, kan men deze variabelen toepassen op de boeken die vandaag de dag worden gepubliceerd?
Over het eerste wordt voortdurend gediscussieerd. Natuurlijk zijn er uitvoerige discussies over, maar men is het er wel over eens dat de tijd een rol moet spelen. Aan de andere kant is er onenigheid over de vraag of het de mening van de deskundigen of die van de lezers van alledag is die van belang is voor de levensduur van een boek.
Wat volgt zijn enkele factoren voor wat een klassieker maakt:
-Bespreekt universele menselijke zorgen
-Verandert de kijk van mensen op het leven
-Beïnvloedt latere werken
-Eerwaarde, dat door deskundigen en critici door de jaren heen voortdurend wordt gerespecteerd en onderzocht
Deze zaken zijn opmerkelijk, want als we het tweede deel van onze oorspronkelijke vraag moeten beantwoorden – de klassieken uit moderne boeken kiezen – dan lijkt er niets anders op te zitten dan te wachten tot het nageslacht het voor ons uitzoekt. Dit is de enige definitieve manier om te weten te komen of een boek op lange termijn levensvatbaar is, maar dat is een te gemakkelijk antwoord voor mij, iemand die eigentijdse boeken wil lezen en in staat wil zijn om uit te zoeken wat stand zal houden.
Wat moet men dan zoeken in een uitstekend boek, maar zonder de luxe om door de tijd te worden gewrongen? Er zijn zeker nog andere zaken om rekening mee te houden.
De vragen die een roman stelt, moeten elementen naar voren halen die niet eerder bekend waren bij de tijdgeest. Things Fall Apart van Chinua Achebe bijvoorbeeld wordt door velen als een klassieker beschouwd, omdat het een van de eerste Afrikaanse replieken was op de anders zo eurocentrische literatuur over het Afrikaanse continent. Door de West-Afrikaanse kijk op het leven tijdens het kolonialisme te geven, is Things Fall Apart een geschikte kanshebber voor de status van toekomstige klassieker. Het belichten van een minder vaak gezien gezichtspunt of moment in de tijd maakt een boek onderscheidend; het voegt zich niet alleen maar bij de echokamer van populaire literatuur die, laten we zeggen, op online forums wordt besproken. Dat een roman door tijdgenoten als “literaire fictie” wordt bestempeld, betekent niet noodzakelijkerwijs dat hij een langdurige aantrekkingskracht heeft.
Om de hedendaagse menselijke conditie aan te spreken, moet een boek in staat zijn in te grijpen in de onrust die de meeste mensen in de samenleving voelen en die door middel van proza uit te leggen. De onrust in Things Fall Apart was de behoefte om het Afrikaanse verhaal te vertellen voorbij het stereotiepe beeld van wilden in schaduwen, dat schrijvers als Achebe zo afstootte. De onrust hier ging over de behoefte aan een identiteit die niet werd opgedrongen door buitenstaanders.
Herlezen is een extra factor die vaak over het hoofd wordt gezien, maar die wel zwaar moet worden meegewogen. Als een boek meerdere keren kan worden gelezen zonder dat het in de ogen van de lezer lijdt of aan glans verliest – en er misschien zelfs beter van wordt – dan kan het zeker worden aangemerkt als een boek voor de toekomst. Ik denk aan 2666 van Roberto Bolaño. Ik zou graag teruggaan om iets te herbeleven van wat de personages hebben doorgemaakt, maar ook om de filosofische gedachten te overdenken die Bolaño in het boek zo scherp heeft neergezet. Ik heb gemerkt dat 2666 vaak bij me terugkwam, terwijl ik dacht dat ik het allang vergeten was.
Een boek kan dit alleen rechtvaardigen als het personages heeft met complexiteit, lagen die verrassende facetten onthullen of een relatie tot de plot die onverwacht en niet banaal is, terwijl het ook de filosofische vragen aan de orde stelt die worden gebruikt om de wisselvalligheden van de mensheid te onderzoeken. In zekere zin is dit als een statistische staalkaart van de definitieve factoren die samenhangen met de eerder genoemde tijd en het nageslacht. We kunnen de lengte van iemands leven inkorten en kijken of hij bereid is een boek meer dan eens te lezen. Blijft dit boek iemands leven lang bij? Elk boek dat belangrijk blijft gedurende de vele seizoenen van iemands leven kan in aanmerking komen voor de status van klassieker. Om dat te kunnen doen, moet het boek een relevantie en betekenis hebben die de mode van de tijd kan overleven en dus in iemands gedachten kan blijven. Oppervlakkige en oppervlakkige trends die we voor korte perioden najagen, komen niet in aanmerking. Veel bestsellers en page turners voldoen meestal niet aan deze eis. Ze zijn leuk, maar om ze te willen herlezen – en dat een leven lang te willen doen – is een andere zaak.
Hoe kunnen we aantonen dat deze criteria zullen werken, vooral als we niet weten welke wendingen de maatschappij zal nemen en wat toekomstige lezers als goed geschreven zullen beschouwen? Wat zou voor hen inzichtelijk kunnen zijn? Voorlopig kunnen we naar de huidige oogst boeken kijken en zien welke het dichtst bij deze criteria komen. Dan kun je voorspellingen doen of weddenschappen voor vijftig jaar afsluiten. Waarom niet?