Lazzaro Spallanzani, (ur. 12 stycznia 1729 r., Modena, Księstwo Modeny – zm. 1799 r., Pawia, Republika Cisalpińska), włoski fizjolog, który wniósł istotny wkład w eksperymentalne badanie funkcji organizmu i reprodukcji zwierząt. Jego badania nad rozwojem życia mikroskopowego w roztworach odżywczych utorowały drogę badaniom Ludwika Pasteura.
Spallanzani był synem wybitnego prawnika. Uczęszczał do kolegium jezuitów w Reggio, gdzie otrzymał solidne wykształcenie w zakresie klasyki i filozofii. Został zaproszony do wstąpienia do zakonu, ale choć w końcu otrzymał święcenia (w 1757 r.), odrzucił tę propozycję i udał się do Bolonii, aby studiować prawo. Pod wpływem swojej krewnej Laury Bassi, profesorki matematyki, zainteresował się naukami ścisłymi. W 1754 r. Spallanzani został mianowany profesorem logiki, metafizyki i greki w Reggio College, a w 1760 r. profesorem fizyki na uniwersytecie w Modenie.
Chociaż Spallanzani opublikował w 1760 r. artykuł krytyczny wobec nowego tłumaczenia Iliady, cały swój wolny czas poświęcał badaniom naukowym. W 1766 r. opublikował monografię na temat mechaniki kamieni, które odbijają się, gdy są rzucane ukośnie przez wodę. Jego pierwsza praca biologiczna, opublikowana w 1767 roku, była atakiem na teorię biologiczną zaproponowaną przez Georges’a Buffona i Johna Turberville’a Needhama, którzy wierzyli, że wszystkie żywe istoty zawierają, oprócz materii nieożywionej, specjalne „atomy witalne”, które są odpowiedzialne za wszystkie czynności fizjologiczne. Postulowali oni, że po śmierci „witalne atomy” wydostają się do gleby i są ponownie pobierane przez rośliny. Obaj twierdzili, że małe ruchome obiekty widziane w wodzie w stawie oraz w naparach z materii roślinnej i zwierzęcej nie są żywymi organizmami, lecz jedynie „atomami witalnymi” wydostającymi się z materii organicznej. Spallanzani badał różne formy życia mikroskopowego i potwierdził pogląd Antoniego van Leeuwenhoeka, że takie formy są organizmami żywymi. W serii eksperymentów wykazał, że gotowany sos nie wytwarza tych form, jeśli umieści się go w fiolkach, które natychmiast zamykano przez stapianie szkła. W wyniku tej pracy doszedł do wniosku, że obiekty w wodzie stawowej i innych preparatach były żywymi organizmami wprowadzonymi z powietrza i że poglądy Buffona były bezpodstawne.
Szeroki zakres zainteresowań eksperymentalnych Spallanzaniego rozszerzył się. Wyniki jego eksperymentów regeneracji i transplantacji pojawiły się w 1768 roku. Badał regenerację u szerokiej gamy zwierząt, w tym planariów, ślimaków i płazów i doszedł do kilku ogólnych wniosków: niższe zwierzęta mają większą zdolność regeneracji niż wyższe; młode osobniki mają większą zdolność do regeneracji niż dorośli tego samego gatunku; i, z wyjątkiem najprostszych zwierząt, to części powierzchowne, a nie organy wewnętrzne, które mogą się regenerować. Jego eksperymenty transplantacji pokazał wielkie umiejętności eksperymentalne i zawierał udany przeszczep głowy jednego ślimaka na ciało innego. W 1773 roku zbadał krążenie krwi przez płuca i inne organy i zrobił ważną serię eksperymentów na trawienie, w którym uzyskał dowód, że sok trawienny zawiera specjalne chemikalia, które są dostosowane do poszczególnych pokarmów. Na wniosek swojego przyjaciela Charlesa Bonnet, Spallanzani zbadał męski wkład do generacji. Chociaż plemniki zostały po raz pierwszy dostrzeżone w 17 wieku, ich funkcja nie została zrozumiana aż do około 30 lat po sformułowaniu teorii komórki w 1839 roku. W wyniku swoich wcześniejszych badań na prostych zwierzętach, Spallanzani poparł dominujący pogląd, że plemniki są pasożytami w nasieniu. Zarówno Bonnet, jak i Spallanzani akceptowali teorię preformacji. Zgodnie z ich wersją tej teorii, zarodki wszystkich żywych istot zostały stworzone przez Boga na początku i były zamknięte w pierwszej samicy każdego gatunku. Tak więc nowy osobnik obecny w każdym jajku nie powstał de novo, lecz rozwinął się w wyniku ekspansji części, których granice zostały wyznaczone w zarodku przez Boga w momencie stworzenia. Zakładano, że nasienie dostarcza bodźca do tej ekspansji, ale nie było wiadomo, czy kontakt jest niezbędny, ani czy wszystkie części nasienia są wymagane. Używając płazów, Spallanzani wykazał, że rzeczywisty kontakt pomiędzy jajem a nasieniem jest niezbędny do rozwoju nowego zwierzęcia i że przefiltrowane nasienie staje się coraz mniej skuteczne w miarę jak filtracja staje się coraz bardziej kompletna. Zauważył on, że pozostałość na bibule filtracyjnej zachowała całą swoją pierwotną moc, jeśli została natychmiast dodana do wody zawierającej jaja. Spallanzani doszedł do wniosku, że to stałe części wydzieliny, substancje białkowe i tłuszczowe, które tworzą większą część nasienia, są niezbędne i nadal uważał plemniki za nieistotne pasożyty. Pomimo tego błędu, Spallanzani przeprowadził jedne z pierwszych udanych eksperymentów sztucznego zapłodnienia na niższych zwierzętach i na psie.
W miarę jak rosła sława Spallanzaniego, został on członkiem większości towarzystw naukowych w Europie. W 1769 r. przyjął katedrę na Uniwersytecie w Pawii, gdzie, mimo innych ofert, pozostał do końca życia. Był popularny wśród studentów i kolegów. Pewnego razu mała grupa, zazdrosna o jego sukces, oskarżyła go o nadużycia w związku z muzeum, które prowadził, ale wkrótce został oczyszczony z zarzutów. Spallanzani korzystał z każdej okazji, by podróżować, badać nowe zjawiska i spotykać się z innymi naukowcami. Relacje z jego podróży do Konstantynopola i na Sycylię wciąż stanowią interesującą lekturę. Pod koniec życia prowadził dalsze badania nad mikroskopijnymi zwierzętami i roślinami, które rozpoczął na początku swojej kariery; rozpoczął także badania nad ładunkiem elektrycznym ryby torpedy i narządami zmysłów u nietoperzy. W ostatnim zestawie eksperymentów, opublikowanym pośmiertnie, starał się wykazać, że przemiana tlenu w dwutlenek węgla musi zachodzić w tkankach, a nie w płucach (jak sugerował Antoine-Laurent Lavoisier w 1787 r.).
.