Free Press

Haft Tepe (“zeven heuvels” – in feite twaalf) in het moderne Khuzestan (het oude Elam) is waarschijnlijk identiek aan een oude stad met de naam Tikni. De plaats ligt halverwege Susa en Choga Zanbil en dateert uit de vijftiende eeuw v. Chr. Er zijn drie delen geïdentificeerd: een tempel met de koninklijke graftombe, het paleisgedeelte, en het ambachtsliedenkwartier. Hier zien we een voorbeeld van een bakstenen grafkelder die als koninklijke grafkamer werd gebruikt.

Ashkelon was een bloeiende stad uit de Midden-Bronstijd (2000-1550 v. Chr.) van meer dan 150 hectare groot, met indrukwekkende stadsmuren waaronder de oudste gewelfde stadspoort ter wereld, acht voet breed, en zelfs als ruïne nog twee verdiepingen hoog. De dikte van de muren was zo groot dat de lemen poort uit de Bronstijd een tunnelvormig tongewelf had, bekleed met wit pleisterwerk, om de bovenbouw te ondersteunen: het is het oudste gewelf van dit type dat ooit is gevonden. Merk op dat de boog niet cirkelvormig is, maar parabolisch. Dit ontwerp is veel sterker dan een cirkelboog en we zullen op dit onderwerp terugkomen bij de constructie van spitsgothische bogen en tongewelfjes.

Tell al-Rimah (in het huidige Ninawa Gouvernement, Irak, ongeveer 50 mijl ten westen van Mosul) was de stad Karana of Qattara in het Oude Nabije Oosten in de Sinjar regio ten westen van Nineveh. Hoewel de stad al in het 3e millennium schijnt te zijn bewoond, bereikte zij haar grootste omvang en aanzien in het 2e millennium en in de Neo-Assyrische periode. De activiteit in het tweede millennium vond hoofdzakelijk plaats in de Oud-Babylonische en Mittanni-tijd. Tell al-Rimah staat ook bekend om zijn 3de-eeuwse lemen bakstenen gewelven.

Een kraagsteenboog wordt geconstrueerd door opeenvolgende lagen steen (of baksteen) op de veerlijn van de muren te verschuiven, zodat zij vanaf elke dragende zijde naar het centrum van de boog uitsteken, totdat de lijnen samenkomen in de top van de boog (vaak wordt de laatste opening overbrugd met een platte steen). Bij een kraagsteengewelf wordt de techniek in drie dimensies uitgebreid over de lengten van twee tegenover elkaar liggende muren. Hoewel een boog met kraagstenen een verbetering is ten opzichte van het ontwerp met paal en latei, zijn booggewelven niet geheel zelfdragende constructies, en de boog met kraagstenen wordt om deze reden soms een “valse boog” genoemd. Kraagbogen en gewelven vereisen aanzienlijk verdikte muren en een steunpunt van andere steen of vulling om de effecten van de zwaartekracht tegen te gaan, die anders de neiging zouden hebben om elke kant van de boog naar binnen in te storten.

Newgrange is de mooiste van zo’n 26 oude tribale grafkamers in de Boyne River Valley ten noorden van Dublin. Newgrange is een grote ronde tombe met fijn beeldhouwwerk uit de rotsen en is ongeveer 5000 jaar oud – daarmee is het eeuwen ouder dan de Grote Piramiden van Egypte en duizend jaar ouder dan Stonehenge. Het complex van Newgrange werd oorspronkelijk gebouwd tussen ca. 3200 en 3100 v. Chr. Volgens koolstof-14 data is het ongeveer vijfhonderd jaar ouder dan de huidige vorm van Stonehenge, en de Grote Piramide van Gizeh in Egypte, en ook ouder dan de Myceense cultuur van het oude Griekenland. Merk op hoe de korbeeltechniek is uitgebreid om een doorgang te maken.

De Schatkamer van Atreus of het Graf van Agamemnon is een indrukwekkende “tholos” graftombe (een van de ongeveer 6 in het gebied) op de Panagitsa Heuvel in Mycene, Griekenland, gebouwd tijdens de Bronstijd rond 1250 v. Chr. De bovendorpelsteen boven de deuropening weegt 120 ton, de grootste ter wereld. De deur bestaat uit een halfonderaards vertrek met een cirkelvormige plattegrond en een boog met korbeel die ogivaal is (spits zoals een gotische boog). Met een binnenhoogte van 13,5 m en een diameter van 14,5 m was het de hoogste en breedste koepel ter wereld gedurende meer dan duizend jaar, tot de bouw van de Tempel van Hermes in Baiae en het Pantheon in Rome. Er werd grote zorg besteed aan de plaatsing van de enorme stenen, om de stabiliteit van het gewelf in de loop van de tijd te garanderen bij het dragen van de drukkracht van zijn eigen gewicht.

De steen van de bovendorpel boven de deuropening weegt 120 ton, de grootste ter wereld. Hoewel de bovendorpel onnodig lijkt, geeft hij de deuropening extra stabiliteit. De kraagsteenboog haalt het gewicht weg uit het kwetsbare midden van de bovendorpel en verdeelt het over de veel sterkere zijkanten.

In het tweede millennium v. Chr. was Mycene een van de belangrijkste centra van de Griekse beschaving, een militair bolwerk dat een groot deel van Zuid-Griekenland beheerste. De periode van de Griekse geschiedenis van ongeveer 1600 v. Chr. tot ongeveer 1100 v. Chr. wordt Myceens genoemd, als verwijzing naar Mycene. De ingenieurs van Mycene waren zeer bedreven in de technieken van het kraagwerk en zij waren in staat lange gewelfde gangen en koepels te bouwen die niet zijn ingestort en dit is bijzonder opmerkelijk wanneer men bedenkt dat Griekenland een land is dat onderhevig is aan zware aardbevingen. De doorgang met korbelen hierboven leidt naar een ondergrondse waterbron.

De Arkadiko Corbelled Bridge is een Myceense korbeelbrug in de buurt van de moderne weg van Tiryns naar Epidauros op de Peloponnesos, Griekenland. De brug dateert uit de Griekse bronstijd 1300-1190 v. Chr. en is een van de oudste boogbruggen die nog bestaan en gebruikt worden. Het bouwwerk is 22 meter lang, 5,60 meter breed aan de basis en 4 meter hoog. De breedte van de weg bovenop is ongeveer 2,50 meter.

De Eleutherna-brug is een oude Griekse kraagsteenboogbrug bij de Kretenzische stad Eleutherna, Griekenland. De opening is gesneden uit de ongemortelde kalksteenblokken in de vorm van een gelijkbenige driehoek, waarvan de hoogte 1,84 m bedraagt. De totale lengte van de brug bedraagt 9,35 m. De breedte varieert van 5,1 tot 5,2 m, waarbij de structuur licht convergeert naar het middelpunt boven de boog (5,05 m breedte daar). De hoogte is tussen 4 en 4,2 m. De constructiedatum is onzeker, waarschijnlijk 3 tot 4de eeuw v. Chr.

De Romeinen hebben de boog niet uitgevonden. Inderdaad, bogen worden al gebruikt sinds de prehistorie. De oude Egyptenaren, Babyloniërs en Grieken gebruikten ze allemaal, zoals ik hierboven heb laten zien. Het doel van de boog in deze culturen was echter beperkt tot het ondersteunen van kleine structuren, zoals opslagruimten, en men gebruikte vaak zuilen om het dak te ondersteunen. Dit ontwerp beperkte de omvang en reikwijdte van een gebouw. Als gevolg daarvan konden bouwers geen extreem grote paleizen of overheidsgebouwen bouwen. De boog werd het Zwitserse zakmes voor Romeinse architecten. Een van de meest zichtbare Romeinse toepassingen van bogen was voor aquaducten, zoals het bovenstaande, het Pont du Gard Aquaduct, in Frankrijk, dat kort voor de christelijke jaartelling werd gebouwd om het aquaduct van Nîmes (dat bijna 50 km lang is) de rivier de Gard te laten oversteken. De Romeinse architecten en waterbouwkundigen die deze brug ontwierpen, die bijna 50 m hoog is en uit drie niveaus bestaat – de langste meet 275 m – creëerden zowel een technisch als een artistiek meesterwerk.

De Romeinen waren de eersten die aan de boog sleutelden en zich realiseerden dat een volledige halve cirkel niet altijd noodzakelijk was, zoals hierboven te zien is. Deze werden segmentbogen genoemd. De afbeelding toont een insulae of flatgebouw in Ostia Antica. De insulae konden tot zes of zeven verdiepingen hoog zijn, en ondanks de hoogtebeperkingen in de keizertijd bereikten enkele insulae acht of negen verdiepingen.

Romeinen gebruikten niet vaak grote tongewelven, vanwege de noodzaak om dikke, steunmuren te maken, meestal zonder ramen aan elke kant om de buitenwaartse kracht van het gewelf te ondersteunen. Een voorbeeld hiervan is te zien in Bath in Engeland, waar een 10,5 meter hoog gewelf boven de baden werd gebouwd. De bouwers slaagden erin dit te bereiken met een systeem van bakstenen ribben, opgevuld met holle bakstenen voussoirs om het gewicht van het gewelf te verminderen. Toch stortte het gewelf uiteindelijk in.

Een echt groot voorbeeld van tongewelven in Rome is de Basillica Nova. De bouw begon aan de noordzijde van het forum onder keizer Maxentius in 308, en werd voltooid in 312 door Constantijn I na zijn nederlaag tegen Maxentius. Het gebouw bestond uit een centraal schip overdekt door drie kruisgewelven die 39 meter boven de vloer hingen op vier grote pijlers, eindigend in een apsis aan het westelijke einde met daarin een kolossaal standbeeld van Constantijn. De zijwaartse krachten van de kruisgewelven werden opgevangen door flankerende zijbeuken van 23 bij 17 meter (75 x 56 voet). De zijbeuken werden overspannen door drie halfronde tongewelven die loodrecht op het schip stonden, en smalle arcaden liepen evenwijdig aan het schip onder de tongewelven. Het schip zelf was 25 meter bij 80 meter groot en had een vloeroppervlakte van 4000 vierkante meter (ongeveer een hectare). Dit was verreweg het grootste gebouw op het forum en het grootste gebouw waar ook ter wereld toen het werd gebouwd. Basilieken hadden verschillende functies, waaronder een combinatie van een gerechtsgebouw, raadszaal en vergaderzaal. Onder Constantijn en zijn opvolgers werd dit type gebouw gekozen als basis voor het ontwerp van de grotere plaatsen van christelijke eredienst, vermoedelijk omdat de basiliekvorm minder heidense associaties had dan de ontwerpen van de traditionele Grieks-Romeinse tempels, en grote congregaties toeliet. Als gevolg van de bouwprogramma’s van de Christelijke Romeinse keizers werd de term basilica later grotendeels synoniem met een grote kerk of kathedraal.

Het Augustijner klooster van Sant Jaume de Frontanyà ligt in het centrum van de stad met dezelfde naam, in de Catalaanse regio Berguedà in Spanje. Deze foto toont vier belangrijke architectonische elementen. Allereerst het tongewelf dat leidt naar een vierzijdige ruimte die een ronde toren ondersteunt. De Squinch werd waarschijnlijk in Iran uitgevonden en naar Europa geëxporteerd waardoor een vierkante basis een ronde toren kon ondersteunen. De kleine vensters zijn typisch voor de zware Romaanse architectuur.

Ik ga dit bericht afsluiten met een beschrijving van de methode die de Romeinen verkozen boven een tongewelf om grote open ruimten te creëren, het kuilgewelf. Zoals u in de bovenstaande figuur kunt zien, bestaat het kuilgewelf eenvoudigweg uit twee tongewelven onder een rechte hoek. Het resultaat is een zeer sterk gewelf met bijna alle krachten naar beneden gericht en veel open ruimte aan de onderkant (voor bijvoorbeeld ramen).

Je kunt ze naast elkaar zetten om een lange apsis te maken die lijkt op een tongewelf, maar aan de zijkanten een grote open ruimte heeft voor veel ramen, het kenmerk van een gotische kathedraal. Tenslotte is het moeilijk om een kruisgewelf met halfronde bogen te construeren, het blijkt gemakkelijker en sterker om spitsbogen te maken die typisch zijn voor gotische bogen.

Als je dit allemaal goed hebt gedaan, krijg je een etherische ruimte zoals het middenschip van de Saint Denis-kathedraal, hierboven afgebeeld. U kunt nu gemakkelijk de geribde kruisgewelven in het gewelfde plafond herkennen. Wel, dat was het voor nu, sorry voor de lengte en alle terminologie zoals altijd. Er komt nog veel meer over Gotische Kathedralen.