We zijn dol op zoetigheid. Maar te veel suiker in ons dieet kan leiden tot gewichtstoename en obesitas, diabetes type 2 en tandbederf. We weten dat we geen snoep, ijs, koekjes, gebak en suikerhoudende frisdranken moeten eten, maar soms zijn ze zo moeilijk te weerstaan.
Het is alsof onze hersenen zijn geprogrammeerd om deze voedingsmiddelen te willen.
Als neurowetenschapper richt mijn onderzoek zich op hoe moderne “obesogene”, of obesitas-bevorderende, diëten de hersenen veranderen. Ik wil begrijpen hoe wat we eten ons gedrag verandert en of hersenveranderingen kunnen worden verzacht door andere levensstijlfactoren.
Jouw lichaam loopt op suiker – glucose om precies te zijn. Glucose komt van het Griekse woord glukos dat zoet betekent. Glucose voedt de cellen waaruit ons lichaam bestaat – inclusief hersencellen (neuronen).
Dopamine “hits” van het eten van suiker
Op een evolutionaire basis, onze primitieve voorouders waren aaseters. Suikerhoudende voedingsmiddelen zijn uitstekende energiebronnen, dus we zijn geëvolueerd om zoet voedsel bijzonder plezierig te vinden. Voedingsmiddelen met onaangename, bittere en zure smaken kunnen onrijp, giftig of rottend zijn – en ziekte veroorzaken.
Om onze overleving als soort te maximaliseren, hebben we dus een aangeboren hersensysteem dat ervoor zorgt dat we van zoet voedsel houden omdat het een geweldige energiebron is om ons lichaam van brandstof te voorzien.
Lees meer: Vergeet toast en havermout, koolhydraatarme ontbijten verminderen suikerpieken bij mensen met diabetes type 2
Wanneer we zoet voedsel eten, wordt het beloningssysteem van de hersenen – het mesolimbische dopaminesysteem genoemd – geactiveerd. Dopamine is een chemische stof in de hersenen die door neuronen wordt vrijgegeven en die kan aangeven dat een gebeurtenis positief was. Wanneer het beloningssysteem brandt, versterkt het gedrag – waardoor het waarschijnlijker wordt dat we deze acties opnieuw uitvoeren.
Dopamine “hits” van het eten van suiker bevorderen snel leren om bij voorkeur meer van deze voedingsmiddelen te vinden.
Onze omgeving is vandaag de dag overvloedig met zoet, energierijk voedsel. We hoeven niet langer te zoeken naar deze speciale suikerhoudende voedingsmiddelen – ze zijn overal verkrijgbaar. Helaas lijkt ons brein functioneel nog erg op dat van onze voorouders, en het houdt erg van suiker. Dus wat gebeurt er in de hersenen als we overmatig suiker consumeren?
Kan suiker de hersenen opnieuw bedraden?
De hersenen hermodelleren en herbedraden zichzelf voortdurend door middel van een proces dat neuroplasticiteit wordt genoemd. Dit herbedraden kan gebeuren in het beloningssysteem. Herhaalde activering van de beloningsroute door drugs of door het eten van veel suikerhoudende voedingsmiddelen zorgt ervoor dat de hersenen zich aanpassen aan frequente stimulatie, wat leidt tot een soort tolerantie.
In het geval van zoet voedsel betekent dit dat we meer moeten eten om hetzelfde belonende gevoel te krijgen – een klassiek kenmerk van verslaving.
Voedselverslaving is een controversieel onderwerp onder wetenschappers en clinici. Terwijl het waar is dat je lichamelijk afhankelijk kunt worden van bepaalde drugs, wordt gedebatteerd of je verslaafd kunt zijn aan voedsel wanneer je het nodig hebt voor elementaire overleving.
De hersenen willen suiker, dan meer suiker
Ondanks onze behoefte aan voedsel om ons lichaam van energie te voorzien, ervaren veel mensen hunkeren naar voedsel, vooral wanneer ze gestrest zijn, honger hebben of gewoon geconfronteerd worden met een verleidelijke uitstalling van gebak in een coffeeshop.
Om hunkeren te weerstaan, moeten we onze natuurlijke reactie remmen om ons over te geven aan dit smakelijke voedsel. Een netwerk van remmende neuronen is van cruciaal belang voor het beheersen van gedrag. Deze neuronen zijn geconcentreerd in de prefrontale cortex – een belangrijk gebied van de hersenen dat betrokken is bij de besluitvorming, impulscontrole en het uitstellen van bevrediging.
Remmende neuronen zijn als de remmen van de hersenen en geven de chemische stof GABA af. Onderzoek bij ratten heeft aangetoond dat het eten van suikerrijke diëten de remmende neuronen kan veranderen. De met suiker gevoede ratten waren ook minder in staat om hun gedrag te controleren en beslissingen te nemen.
Belangrijk is dat dit aantoont dat wat we eten ons vermogen om verleidingen te weerstaan kan beïnvloeden en kan verklaren waarom dieetveranderingen zo moeilijk zijn voor mensen.
Een recente studie vroeg mensen om te beoordelen hoe graag ze calorierijke snacks wilden eten wanneer ze honger voelden versus wanneer ze onlangs hadden gegeten. De mensen die regelmatig een vet- en suikerrijk dieet aten, beoordeelden hun trek in snacks hoger, zelfs wanneer ze geen honger hadden.
Dit suggereert dat het regelmatig eten van suikerrijke voedingsmiddelen hun trek zou kunnen versterken – waardoor een vicieuze cirkel ontstaat van het willen van meer en meer van deze voedingsmiddelen.
Suiker kan de geheugenvorming verstoren
Een ander hersengebied dat wordt beïnvloed door suikerrijke diëten is de hippocampus – een belangrijk geheugencentrum.
Onderzoek toont aan dat ratten die suikerrijke diëten aten, minder goed in staat waren om zich te herinneren of ze eerder voorwerpen op specifieke locaties hadden gezien.
De suiker-geïnduceerde veranderingen in de hippocampus waren zowel een vermindering van pasgeboren neuronen, die van vitaal belang zijn voor het coderen van herinneringen, als een toename van chemische stoffen die verband houden met ontsteking.
Hoe bescherm je je hersenen tegen suiker?
De Wereldgezondheidsorganisatie adviseert dat we onze inname van toegevoegde suikers beperken tot vijf procent van onze dagelijkse calorie-inname, wat neerkomt op 25 g (zes theelepels).
Aangezien de gemiddelde Canadese volwassene 85g (20 theelepels) suiker per dag consumeert, is dit een grote dieetverandering voor velen.
Belangrijk is dat de neuroplasticiteit van de hersenen het mogelijk maakt om tot op zekere hoogte te resetten na het verminderen van suiker in de voeding, en lichaamsbeweging kan dit proces vergroten. Voedingsmiddelen rijk aan omega-3 vetten (gevonden in visolie, noten en zaden) zijn ook neuroprotectief en kunnen hersenchemicaliën stimuleren die nodig zijn om nieuwe neuronen te vormen.
Lees meer: Jonge volwassenen moeten meer omega-3 vetten eten
Hoewel het niet gemakkelijk is om gewoonten te doorbreken zoals altijd een toetje eten of je koffie een double-double maken, zullen je hersenen je dankbaar zijn voor het maken van positieve stappen.
De eerste stap is vaak de moeilijkste. Deze dieetveranderingen kunnen vaak gaandeweg gemakkelijker worden.
Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd bij The Conversation. De publicatie droeg het artikel bij aan Live Science’s Expert Voices: Op-Ed & Insights.