Er zijn wereldwijd zo’n 5000 verschillende soorten hagedissen en tot voor enkele jaren geleden werd slechts van twee soorten (het Gilamonster en de Mexicaanse Korsthagedis) gedacht dat ze giftig waren. Wetenschappers geloofden ook dat deze twee soorten hun gifproductie onafhankelijk van slangen hadden ontwikkeld.
Inderdaad, tot voor kort dacht men dat nare zwellingen en overmatige bloedingen als gevolg van een beet van een andere hagedis te wijten waren aan besmetting door de bacteriën in de bek van het reptiel.
Maar een team van onderzoekers van de Universiteit van Melbourne, Australië hebben een revolutie in de herpetologie teweeggebracht door aan te tonen dat giftige hagedissen in feite veel wijder verspreid zijn dan gedacht.
De wetenschappers, onder leiding van Bryan Fry, hebben aangetoond dat zowel varanen (die vaak als huisdier worden gehouden) als leguanen ook gif produceren. Negen soorten hagedissengif worden gedeeld met slangen, maar sommige toxinen zijn nieuw en moeten nog worden onderzocht voor medisch onderzoek.
Daarnaast wordt nu gedacht dat de produktie van gif in feite één enkele vroege oorsprong had voor hagedissen en slangen en dat de gemeenschappelijke voorouder van alle giftige soorten ongeveer 200 miljoen jaar geleden leefde. De evolutie van het gif zou dus samengevallen zijn met de snelle verspreiding van de kleine zoogdieren.
Tot op heden zijn de toxineproducerende mondklieren geïdentificeerd bij soorten van de anguimorph en iguanische lijnen. Er wordt aangenomen dat wel 100 soorten levende hagedissen daadwerkelijk gif gebruiken.
ANGUIMORPHS
1) Helodermatidae
Tot voor enkele jaren geleden behoorden de enige twee bekende soorten giftige hagedissen tot de familie Helodermatidae en het genus Heloderma. Deze twee soorten zijn het Gilamonster en de Mexicaanse Korsthagedis. Het zijn carnivoren. In tegenstelling tot slangen, injecteren ze hun gif niet in de wonde; het gif vloeit gewoon in de wonde. Gelukkig zijn aanvallen op mensen ongewoon want deze reptielen bijten met hardnekkigheid. Hun gif veroorzaakt verlamming, ademhalingsmoeilijkheden en soms stuiptrekkingen, maar is normaal niet dodelijk voor mensen.
Gila Monsters en Parelhagedissen worden beide geslachtsrijp als ze ongeveer 2-3 jaar oud zijn. Het is bekend dat ze tot 30 jaar oud kunnen worden.
Ze paren in april (Gilamonster) of mei/juni (Korsthagedis) en de eieren worden 2 maanden later afgezet. Het duurt nog 5 1/2 tot 7 maanden voordat de eieren uitkomen.
– Gilamonster (Heloderma suspectum)
Het Gilamonster komt voor in zuidelijk Arizona, New Mexico en Mexico, in de Mojave-, Sonoran- en Chihuahuanwoestijnen. Als aanpassing aan zijn hete omgeving leeft hij in holen.
Gilamonsters kunnen uitgroeien tot een volle lengte van 55 cm (22 inch). Ze hebben een langwerpig lichaam met een brede kop en een stompe staart en zijn meestal zwart met heldere vlekken die in kleur variëren van geel tot oranje of zalmkleurig. Hun huid is getuberculeerd.
Het Gilamonster staat zowel in de VS als in Mexico op de lijst van bedreigde diersoorten. Volgens de wet van de staat Arizona is het verboden ze lastig te vallen, te bejagen, te schieten, te verwonden, te doden, in de val te lokken, te vangen of te verzamelen.
– Mexicaanse parelhagedis, of Beaded Lizard (Heloderma horridum)
Mexicaanse parelhagedissen komen voor in Centraal- en West-Mexico. Ze leven zowel in doornstruikgewas als in tropische en dennenbossen.
Ze lijken nogal op het Gilamonster, maar zijn groter (ze kunnen meer dan 1 meter of 40 inch meten, waarbij de vrouwtjes groter zijn dan de mannetjes met een abroader kop) met een bruin lichaam en heldergele tot wittige vlekken.
Zoals de Gila Monsters, worden zij als bedreigd beschouwd en zijn in hun natuurlijk verspreidingsgebied bij wet beschermd.
2) Varanen (Varanidae)
Er zijn ongeveer dertig soorten in deze hagedissenfamilie (om de ondersoorten niet te noemen). Zij hebben allen een langgerekte snuit, een lange, gladde, intrekbare tong, goed ontwikkelde ledematen en sterke klauwen, een lange staart en een doffe grijsachtige kleur. De varanen variëren echter sterk in grootte, waarbij sommige soorten nauwelijks 20 cm (2/3 voet) meten, terwijl deKomodovaraan tot 3 meter (10 voet) meet en meer dan 350 pond kan wegen.
Het geografische verspreidingsgebied van de varanen is ook gevarieerd, hoewel zij beperkt zijn tot de oude wereld, en het meest worden aangetroffen in oorlogsgebieden van Australië (dat de grootste diversiteit herbergt: 17 soorten), Afrika (3 soorten) en Azië. De meeste soorten zijn semi-aquatisch.
Deze carnivore hagedissen gebruiken soms hun tong zoals slangen dat doen, om een prooi op te sporen door geurdeeltjes op te pikken terwijl ze hem heen en weer fladderen.
Weliswaar is onlangs ontdekt dat varanen even gevaarlijk zijn, maar in de Verenigde Staten (waar ze populaire huisdieren zijn) is nog nooit een sterfgeval door één van hen vastgesteld. Er zijn ook zeer weinig verwondingen gemeld. Verwondingen kunnen komen van krassen door hun goed ontwikkelde klauwen of van beten toegebracht door krachtige kaken, en natuurlijk ook van het gif dat in de wonde sijpelt.
Incidenten zijn ongewoon omdat varanen de neiging hebben de confrontatie te vermijden en liever trachten te ontsnappen. Bijtwonden worden alleen toegebracht wanneer ze op een ongepaste manier worden gemanipuleerd of onderhouden.
Wanneer een varaan in het nauw wordt gedreven, zal hij meestal eerst spartelen en met zijn krachtige staart slaan om de confrontatie te vermijden, terwijl hij sist en pufft. Deze staartaanvallen kunnen resulteren in oppervlakkige striemen.
Alle varanensoorten zijn door CITES opgenomen in bijlage II (bedreigde) dieren en vereisen derhalve vergunningen voor invoer/uitvoer tussen landen. Van een aantal soorten wordt zelfs gedacht dat ze bedreigd zijn.
Hieronder volgt een kort overzicht van enkele soorten varanen.
– Komodovaraan (Varanus komodoensis)
Komodovaranen leven op het eiland Komodo en op enkele andere piepkleine eilandjes ten oosten van Java in Indonesië.
Deze reptielen kunnen 3 meter lang worden en meer dan 300 kilo wegen: het zijn de grootste levende hagedissen ter wereld.
Dit machtige roofdier loopt snel en voedt zich met vrijwel elk soort vlees. Hij is in staat grote dieren te doden, zoals varkens, geiten, herten en waterbuffels, en eet ook andere Komodovaranen. Er zijn ook meldingen dat deze hagedissen (zelden) onoplettende of ongelukkige mensen doden. De Komodovaraan voedt zich met aas als dat voorhanden is.
Tot voor kort geloofde men dat de beet van een Komodovaraan bacteriën uit de bek bevatte die een ernstige infectie in het bloed van het slachtoffer veroorzaakten. De Komodovaraan zou het gewonde dier moeten volgen, soms dagenlang, tot de infectie uiteindelijk de prooi zou doden.
Uit een studie van Bryan Fry, een Australische bioloog van de universiteit van Melbourne en expert op het gebied van dierlijk gif, blijkt echter dat de Komodovaraan zijn slachtoffers doodt door ze te injecteren met gif.
Fry’s team ontdekte dat het gif van de Komodovaraan de bloeddruk snel verlaagt, het bloedverlies versnelt en het slachtoffer in shock brengt (het lichaam kan niet genoeg bloed naar de organen afvoeren om te blijven functioneren), waardoor het te zwak wordt om te vechten. Sommige van de bestanddelen van het gif die de bloeddruk verlagen zijn even giftig als die van de Australische Inland Taipan, die beschouwd wordt als de giftigste landslang ter wereld.
Hun slangen hebben een enkel gifkanaal dat naar hun giftanden leidt, het bijtapparaat van de Komodo is veel complexer. Inderdaad, Komodovaranen bezitten zes gifklieren aan elke kant van de onderkaak (die, gecombineerd, ongeveer 1,2 millimeter gif kunnen bevatten) en meerdere kanalen tussen hun tanden.
Het nadeel is dat ze hun gif niet zo efficiënt kunnen toedienen als slangen en moeten vertrouwen op een bijt-en-trek-beweging om het gif in wonden te spuiten tijdens een aanhoudende, uitzinnige aanval. De efficiëntie van de aanval komt van die combinatie van gif en tandenscheuringen.
Toch, terwijl de Komodovaraan zeer dodelijk is voor zijn normale prooisoorten, lijken de gifstoffen die hij produceert een betrekkelijk mild effect te hebben op mensen.
Komodovaranen zijn een bedreigde diersoort (er zijn er nauwelijks een paar duizend) en worden door de Indonesische regering beschermd tegen de jacht. De grootste hagedis ter wereld wordt echter nog steeds bedreigd door het verlies van zijn habitat en door de concurrentie met de mens om zijn natuurlijke voedsel, herten en varkens.
– Kantmonitor (Varanus varius)
Analyses van gifbestanddelen van de Kantmonitor toonden krachtige effecten aan op de bloeddruk en het stollingsvermogen, bioactiviteiten die in verband worden gebracht met een snel bewustzijnsverlies en uitgebreide bloedingen bij prooidieren.
– Afrikaanse savannemonitor, of savannemonitor, rotsmonitor, witkeelmonitor (Varanus exanthematicus)
Deze soort komt voor in zuidelijk en oostelijk Afrika in savannes en dorre gebieden.
Hij wordt gewoonlijk 70 tot 110 cm groot, soms iets meer.
De savannemonitor leeft in een tunnel die hij graaft onder overhangende rotsen, of in een ongebruikt dierenhol, een gat in een boom of een rotsspleet. Hij leeft gewoonlijk solitair en voedt zich hoofdzakelijk met kleine dieren, zoals ongewervelde dieren, hoewel hij elk dier doodt dat klein genoeg is om in te slikken (zoals babyschildpadden) en hij eet ook aas.
Wanneer hij bedreigd wordt, slaat hij met zijn staart en houdt zich vast als een bulldog wanneer hij bijt.
8 tot 37 eieren worden soms in een termietenheuvel gelegd (zoals bij de Nijlmonitor), anders in zachte vochtige grond. Ze komen in 4 maanden uit, maar kunnen in het wild wel een jaar duren, afhankelijk van het seizoen waarin ze gelegd worden.
Met de Nijlmonitor is de Savannahmonitor de meest verkochte monitor in de dierenhandel.
-Nijlmonitor of Watermonitor (Varanus niloticus)
De Nijlmonitor is een wijdverspreide soort die voorkomt in Afrika ten zuiden van de Sahara en zich uitstrekt langs de Nijlvallei tot in Egypte.
Met een gemiddelde lengte van 100-140 cm (ongeveer 4 voet) en een maximum van 200 cm (6 1/2 voet), is het de grootste Afrikaanse hagedis.
Deze meer aquatische varaan is algemeen in grote riviervalleien waar hij voedsel zoekt in de vegetatie die op de oevers groeit. Het is een uitstekende zwemmer en houdt ervan zich te koesteren op rotsen en boomstronken in de buurt van een rivier. Hij eet krabben en mosselen, maar ook kikkers, vissen, vogels en regengieren, alsmede eieren van schildpadden, moerasschildpadden en krokodillen.
De Nijlvaraan verdedigt zich op dezelfde manier als de Savannevaraan, maar zal eerst proberen aan het gevaar te ontkomen door onder water te duiken.
De Nijlvaraan legt zijn eieren in termietenheuvels, zodat ze op de juiste temperatuur worden bebroed door de termieten, die ook het eerste maal van de jonge varanen zijn.
– Aziatische Watervaraan of Tweebandvaraan (Varanus salvator)
Deze soort komt voor van Bengalen en Sri Lanka tot in Zuidoost-Azië.
Het is een zeer grote semi-aquatische soort die 4 tot 9 voet (meer dan 2 meter) kan meten.
– Bengaalse varaan (Varanus bengalensis)
Deze varaan is wijd verspreid in zuidelijk Azië, waar hij kan worden gevonden van Iran en Afghanistan, tot Java in Indonesië.
Het is een betrekkelijk terrestrische soort die in delen van zijn verspreidingsgebied tijdens perioden van langdurige droogte in slaap kan vallen.
– Smaragdboom varaan (Varanus prasinus)
De smaragdboom varaan komt voor in Papoea-Nieuw-Guinea. Het is de op één na grootste hagedis, na de Komodovaraan en heeft relatief grote tanden.
– Reuzenmonitor (Varanus giganteus)
Deze Australische soort kan een lengte bereiken van 2,4 m.Tot de andere monitorsoorten behoren de woestijnmonitor (Varanus griseus) en de varanus lavescens, die beide als bedreigde diersoorten zijn opgenomen in bijlage I van de CITES-overeenkomst en in de Endangered Species Act, en de middelmatig grote varanus dumerilii (Varanus dumerilii), Zwarte ruighalsmonitor (Varanusrudicollis) en Mangrove-monitor (Varanus indicus), de zeldzame Australische monitorensoorten Varanus prasinus en Varanus timorensis, de Perzikkopmonitor (Varanus jobiensis), de Krokodilmonitor (Varanussalvadorii)…
IGUANIANS (ongeveer 1440 soorten)
3) Iguana’s
Iguana’s zijn grote hagedissen die tot de familie Iguanidae behoren. Zij komen hoofdzakelijk voor in Amerika en, buiten het westelijk halfrond, alleen op Madagaskar, Fiji en Tonga. Het is bekend dat ze in een verscheidenheid van habitats leven, variërend van bomen tot de rand van het water of dorre gebieden.
Leguanen zien er ongeveer hetzelfde uit: ze hebben lange ledematen met vijf vrije tenen die eindigen in scherpe klauwen, duidelijke oogleden, grote uitwendige trommelvliezen en vaak een keelzak.
Deze dagactieve reptielen zijn beroemd om hun indrukwekkende balts en verdedigingsdemonstraties; zij heffen bijvoorbeeld hun lichaam op en schudden krachtig met hun kop.
Hoewel leguanen, in tegenstelling tot de meeste hagedissen, vegetariërs zijn, hebben recente studies (met name door Bryan Fry) aangetoond dat, althans sommige van hun soorten, kleine hoeveelheden gif afgeven wanneer zij bijten, dank zij in hun bek gelegen gif-afscheidende klieren.
Een paar soorten leguanen zijn:
– Leguaanhagedis (Pogona barbata)
De leguaanhagedis behoudt kenmerken van het voorouderlijke gifsysteem, met gif-afscheidende klieren op zowel de boven- als de onderkaak, terwijl de geavanceerde slangen en anguimorphagedissen (met inbegrip van varanen, Gilamonsters en parelhagedissen) slechts klieren op één van de kaken hebben, onder- of bovenkaak.
– Groene leguaan (Iguana iguana)
Deze hagedis is overvloedig aanwezig in tropisch Amerika. Hij leeft in bomen die vaak over water hangen.
Groene leguanen meten ongeveer 1,8 meter en hebben een rij leerachtige stekels langs de rug van de nek tot aan de lange, krachtige staart.
Mannetjes variëren in kleur van grijsachtig tot oranje en hebben donkere strepen aan de zijkanten van hun lichaam en brede zwarte cirkels die hun staart omringen. Vrouwtjes zijn meestal groenachtig.
De Groene leguaan wordt gedood voor zijn vlees en zijn eieren worden ook gegeten.
– Neushoornleguaan (Cyclura cornuta)
Deze soort komt voor in Haïti en Puerto Rico. Het is een landleguaan die zijn naam ontleent aan de drie hoorns op zijn voorhoofd.
– Mariene leguaan (Amblyrhynchus cristatus)
Een van de twee soorten leguanen die op de Galapagoseilanden voorkomen. De mariene leguaan leeft op stranden en komt in zee om te foerageren op zeewier, waardoor het de enige hagedis ter wereld is die regelmatig in zee leeft.
Sources:
http://www.aquaticcommunity.com/lizards/Venomous/
Informatie over giftige hagedissen
http://www.petforums.co.uk/lizards/1160-venomous-lizard-bites.html
http://www.sciencenewsforkids.org/articles/20090527/Note2.asp
De grootste hagedis ter wereld is ook giftig
Chris Kegelman
http://www.nature.com/nature/journal/v439/n7076/full/nature04328.html
http://www.newscientist.com/article/dn8331-lizards-poisonous-secret-is-revealed-.html
Gifgeheim van hagedissen wordt onthuld
16 november 2005 door Emma Young
http://encarta.msn.com/encyclopedia_761553476/iguana.html
http://news.nationalgeographic.com/news/2009/05/090518-komodo-dragon-venom.html
Komodovaranen doden met gif, Onderzoekers vinden
Carolyn Barry, voor National Geographic News, 18 mei 2009
http://www.iosphere.net/~ajs/Monitor.htm
AFH Guidelines For The Keeping Of MONITOR LIZARDS
http://www.reptileknowledge.com/squamata/varanidae.php
The Varanidae Family of Lizards – Monitor Lizards
http://science.jrank.org/pages/4424/Monitor-Lizards-Species-monitors.html
Branch, Bill, Snakes and Other Reptiles of Southern Africa, Struik, Cape Town