Free Press

Definitie

In de context van de lichamelijke ontwikkeling van kinderen verwijst groei naar de toename van de omvang van een kind, en ontwikkeling verwijst naar het proces waarbij het kind zijn of haar psychomotorische vaardigheden ontwikkelt.

Beschrijving

Groei

De periode van menselijke groei vanaf de geboorte tot aan de adolescentie wordt gewoonlijk in de volgende stadia verdeeld:

• Infancy: Van de geboorte tot het spenen.
• Kindertijd: Van spenen tot het einde van de hersengroei.
• Jeugd: Van het einde van de kindertijd tot de adolescentie.
• Adolescentie: Vanaf het begin van de groeispurt in de puberteit tot aan de geslachtsrijpheid.

Groeicurven worden gebruikt om de groei te meten. De afstandscurve is een maat voor de grootte in de tijd; zij registreert de lengte als functie van de leeftijd en wordt hoger naarmate men ouder wordt. De snelheidscurve meet de groeisnelheid op een bepaald tijdstip voor een bepaald lichaamskenmerk (zoals lengte of gewicht). De snelheidscurve van de lichaamslengte is het hoogst in de zuigelingenjaren, tot de leeftijd van twee jaar, met daarna een meer constante jaarlijkse groei en neemt weer toe in de puberteit. De lengte van de gemiddelde zuigeling neemt met 30% toe tegen de leeftijd van vijf maanden en met 50% tegen de leeftijd van één jaar. De lengte van een vijfjarige verdubbelt meestal ten opzichte van die bij de geboorte. De ledematen en armen groeien sneller dan de romp, zodat de lichaamsverhoudingen sterk variëren naarmate een zuigeling opgroeit tot een adolescent. Verschillende lichaamssystemen groeien en ontwikkelen zich in een verschillend tempo. Als de lengte van een zuigeling bijvoorbeeld even snel zou toenemen als het gewicht, zou de gemiddelde eenjarige ongeveer 1,5 m lang zijn. Het gewicht neemt dus sneller toe dan de lengte – een gemiddelde zuigeling verdubbelt zijn geboortegewicht wanneer hij vijf maanden oud is en verdrievoudigt het gewicht wanneer hij één jaar oud is. Op de leeftijd van twee jaar is het gewicht gewoonlijk viermaal zo hoog als bij de geboorte.

Fysieke ontwikkeling

Tijdens de groeiperiode rijpen ook alle belangrijke lichaamssystemen. De belangrijkste veranderingen doen zich voor in de volgende systemen:

• Skeletstelsel. Bij de geboorte is er zeer weinig botmassa in het lichaam van de zuigeling, de beenderen zijn zachter (kraakbenig) en veel flexibeler dan bij de volwassene. Het volwassen skelet bestaat uit 206 botten die verbonden zijn met ligamenten en pezen. Het biedt steun aan de vastzittende spieren en de zachte weefsels van het lichaam. Baby’s worden geboren met 270 zachte botten die uiteindelijk op 20-jarige leeftijd samensmelten tot de 206 harde, volwassen botten.
• Lymfestelsel . Het lymfestelsel heeft verschillende functies. Het fungeert als het afweermechanisme van het lichaam door de productie van witte bloedcellen en gespecialiseerde cellen (antilichamen) die vreemde organismen vernietigen die ziekte veroorzaken. Het groeit in een constant en snel tempo tijdens de kinderjaren en bereikt zijn maturiteit net voor de puberteit. Daarna neemt de hoeveelheid lymfeweefsel af, zodat een volwassene er ongeveer 50% minder heeft dan een kind.
• Centraal zenuwstelsel (CZS). Het CZS bestaat uit de hersenen, de schedelzenuwen en het ruggenmerg. Het ontwikkelt zich vooral tijdens de eerste levensjaren. Hoewel de vorming van hersencellen vóór de geboorte bijna voltooid is, gaat de hersenrijping na de geboorte door. De hersenen van een pasgeborene zijn nog niet volledig ontwikkeld. Zij bevatten ongeveer 100 miljard hersencellen die nog tot functionerende netwerken moeten worden verbonden. Maar de ontwikkeling van de hersenen tot de leeftijd van één jaar verloopt sneller en uitgebreider dan tot nu toe werd aangenomen. Bij de geboorte zijn de hersenen van een zuigeling 25% van die van een volwassene. Op de leeftijd van één jaar zijn de hersenen gegroeid tot 75% van de volwassen grootte en tot 80% op de leeftijd van drie jaar, om 90% te bereiken op de leeftijd van zeven jaar. De invloed van de vroege omgeving op de ontwikkeling van de hersenen is van cruciaal belang. Zuigelingen die aan goede voeding, speelgoed en speelkameraadjes worden blootgesteld, hebben op twaalfjarige leeftijd een betere hersenfunctie dan kinderen die in een minder stimulerende omgeving zijn grootgebracht.

Psychomotorische ontwikkeling

Tijdens het eerste levensjaar doorloopt een baby een reeks cruciale stadia om lichamelijke coördinatie te ontwikkelen. Deze ontwikkeling verloopt gewoonlijk cefalocaudaal, dat wil zeggen van hoofd tot teen. Zo is het visuele systeem bijvoorbeeld eerder volgroeid dan de benen. Eerst ontwikkelt de zuigeling controle over het hoofd, dan over de romp (rechtop zitten), dan over het lichaam (staan), en ten slotte over de benen (lopen). De ontwikkeling verloopt ook proximodistisch, dat wil zeggen van het midden van het lichaam naar buiten toe. Het hoofd en de romp van het lichaam ontwikkelen zich bijvoorbeeld eerder dan de armen en benen, en zuigelingen leren hun nekspieren te beheersen voordat zij leren hun ledematen te sturen. Deze ontwikkeling van de lichamelijke coördinatie wordt ook wel de motorische ontwikkeling genoemd en gaat samen met de cognitieve ontwikkeling, dat wil zeggen de ontwikkeling van processen als weten, leren, denken en oordelen.

De stadia van de motorische ontwikkeling bij kinderen zijn als volgt:

• Eerste jaar. De baby ontwikkelt een goede hoofdbalans en kan voorwerpen direct in zijn gezichtsveld zien. Hij leert hoe hij naar voorwerpen moet reiken en hoe hij ze van de ene hand naar de andere moet overbrengen. Zitten komt voor op de leeftijd van zes maanden. Tussen negen en tien maanden kan de zuigeling zich optrekken en zet hij zijn eerste stapjes. Op de leeftijd van acht tot 24 maanden kan de baby verschillende taken uitvoeren, zoals het openen van een kleine doos, het maken van markeringen met een potlood en het correct plaatsen van vierkanten en cirkels in een bord. Hij kan zelf in een klein stoeltje gaan zitten, hij kan voorwerpen van belang aanwijzen en kan zichzelf met een lepel voeden.
• Tweede jaar. Met 24-36 maanden kan het kind de bladzijden van een boek omslaan, met een potlood krabbelen, torens bouwen met blokken tot een hoogte van ongeveer zeven lagen, en een schoolbord afmaken met stukken die complexer zijn dan cirkels of vierkanten. Hij kan een balletje trappen, en loopt en rent redelijk goed, met een goed evenwichtsgevoel. Met de zindelijkheidstraining kan worden begonnen.
• Derde jaar. Het kind kan nu cirkels, vierkanten en kruisen tekenen. Hij kan torens van 10 blokken bouwen en het bouwen van treinen en bruggen imiteren. Hij wordt ook steeds zelfstandiger op het toilet. De handbewegingen zijn goed gecoördineerd en hij kan op één voet staan.
• Vier jaar. Op die leeftijd kan een kind 15 seconden van hiel tot teen staan met zijn ogen dicht. Hij kan de vinger-naar-neus-test heel goed doen, ook met gesloten ogen. Hij kan op beide voeten op de plaats springen.
• Vijf jaar. Het kind kan gedurende 10 seconden op zijn tenen balanceren, het kan op één voet springen, het kan zijn lippen van elkaar doen en zijn tanden op elkaar klemmen.
• Zes jaar. Het kind kan gedurende 10 seconden op één voet balanceren, het kan met een bal een doel raken vanaf 1,5 m en het springt over een touw van 20 cm hoog.
• Zeven jaar. Hij kan nu gedurende 10 seconden op de tenen balanceren, bij de heupen zijwaarts buigen en in een rechte lijn, hak-op-teen lopen over een afstand van 1,8 m.
• Acht jaar. Het kind kan een gehurkte positie op de tenen handhaven voor een periode van 10 seconden, met de armen gestrekt en de ogen gesloten. Hij is in staat de vingertoppen van een hand met de duim aan te raken, te beginnen met de pink en dit in omgekeerde volgorde te herhalen.

De ontwikkeling van motorische vaardigheden bij het kind gaat hand in hand met de ontwikkeling van cognitieve vaardigheden, een proces dat cognitieve ontwikkeling wordt genoemd. De cognitieve ontwikkeling kan worden onderverdeeld in vier stadia:

• Sensorimotorisch stadium. In dit stadium ontdekken zuigelingen hun omgeving met behulp van een combinatie van zintuiglijke indrukken (zicht, reuk, gehoor, smaak en tastzin) en motorische activiteiten.
• Preoperationeel stadium. In dit stadium zijn kinderen niet in staat om informatie op rationele en logische manieren te gebruiken, maar gebruiken zij eerder beelden en symbolen. Zij leren oorzaak en gevolg met elkaar in verband te brengen en iets met iets anders te associëren. De spraakontwikkeling begint.
• Concrete operationele fase. In dit stadium begrijpen kinderen elementaire logische principes die van toepassing zijn op concrete externe voorwerpen. Zij leren dingen in categorieën te sorteren, de richting van hun denken om te keren, en over twee begrippen (zoals lengte en breedte) tegelijk na te denken.
• Formaal operationeel stadium. Dit stadium wordt bereikt in de adolescentie. Het individu kan abstract denken en speculeren over waarschijnlijkheden en mogelijkheden, evenals reflecteren op hun eigen denkactiviteiten.

De gelijktijdige ontwikkeling van motorische vaardigheden en cognitieve vaardigheden wordt gewoonlijk psychomotorische ontwikkeling genoemd en vindt plaats met de rijping van het centrale zenuwstelsel (CZS).

KEY TERMS

Bilirubine -Een pigment dat wordt geproduceerd als de lever afvalstoffen verwerkt. Foetale bilirubine wordt door de placenta uit de foetus verwijderd en in het plasma van de moeder opgenomen. Bij de geboorte neemt de lever van de zuigeling de eliminatie van bilirubine over.

Centraal zenuwstelsel (CZS) -Bij de mens het systeem dat bestaat uit de hersenen, de hersenzenuwen en het ruggenmerg.

Cognitieve vaardigheden -Vaardigheden die nodig zijn om hogere cognitieve processen uit te voeren, zoals weten, leren, denken en oordelen.

Endocrien stelsel -Het endocriene stelsel is de verzameling klieren die hormonen produceren. Endocriene klieren geven hormonen rechtstreeks af aan de bloedbaan, waar ze worden getransporteerd naar organen en weefsels in het hele lichaam.

Frontale kwabben -De frontale kwabben van de hersenen zijn verantwoordelijk voor hogere cognitieve processen, dat wil zeggen de mentale processen van weten, leren, denken en oordelen.

Hormoon -Gespecialiseerde stoffen die nodig zijn voor normale lichaamsfuncties en worden geproduceerd door de klieren van het endocriene systeem. Hormonen regelen de stofwisseling, de groei en de seksuele ontwikkeling.

Humaan groeihormoon (hGH) -Hormoon dat door de hypofyse in de hersenen wordt geproduceerd. Het komt gewoonlijk vrij tijdens de slaap als reactie op positieve en negatieve signalen van de hypothalamus. Ook bekend als het meesterhormoon van het lichaam, beïnvloedt hGH de groei, ontwikkeling, immuniteit en stofwisseling.

Hypothalamus -De hypothalamus bevindt zich in de hersenen en is verbonden met de hersenschors, de thalamus en andere delen van de hersenstam, zodat het impulsen van hen kan ontvangen en impulsen naar hen kan zenden. Het functioneert dus als een schakel tussen het zenuwstelsel en het endocriene stelsel, doordat het wordt aangestuurd door het centrale zenuwstelsel en op zijn beurt de hypofyse aanstuurt.

Immuunsysteem -Het systeem dat het lichaam verdedigt tegen infectie, ziekte en lichaamsvreemde stoffen.

Motorische activiteit -De lichamelijke activiteit van een individu.

Motorische cortex -Het gebied van de frontale kwabben van de hersenen dat zich bezighoudt met primaire motorische controle.

Motorische vaardigheden -Vaardigheden die nodig zijn om complexe motorische handelingen uit te voeren, d.w.z. handelingen die een fysieke beweging teweegbrengen.

Nervosysteem -Het zenuwstelsel is het gehele systeem van zenuwweefsel in het lichaam. Het omvat de hersenen, de hersenstam, het ruggenmerg, de zenuwen en de ganglia.

Placenta -Een orgaan dat de moeder met de foetus verbindt en voorziet in endocriene afscheidingen, alsmede in de mogelijkheid om door het bloed vervoerde stoffen, zoals voedingsstoffen en afvalstoffen, uit te wisselen.

Psychomotorische vaardigheden -Vaardigheden die zich ontwikkelen met de rijping van het centrale zenuwstelsel en zowel motorische als cognitieve vaardigheden omvatten.

Puberteit -De periode waarin de secundaire geslachtskenmerken zich beginnen te ontwikkelen en waarin het individu in staat wordt tot seksuele voortplanting.

Zintuig -Een waarneming door de zintuiglijke organen van het lichaam. De belangrijkste zintuigen zijn zicht, reuk, gehoor, smaak en tast.

Zintuigelijke organen -Organen die het lichaam in staat stellen om te zien, ruiken, horen, proeven en aanraken.

Functie

De functie van postnatale groei en ontwikkeling is om het individu naar het stadium van gezonde volwassenheid te brengen, fysiek gekenmerkt door het einde van de groei met volledige seksuele rijpheid en vruchtbaarheid voor het individu.

Rol in de menselijke gezondheid

Een geslaagde groei en ontwikkeling bevordert de gezondheid en zorgt niet alleen voor lichamelijk, maar ook voor emotioneel en psychisch welzijn.

Gemeenschappelijke ziekten en aandoeningen

Er zijn veel mogelijke redenen voor de belemmering van de groei en ontwikkeling bij een kind. Groei en ontwikkeling hangen af van het samenspel van verschillende factoren, zoals de genetische aanleg van het kind, de voltooiing van de normale ontwikkeling van de foetus, de voeding vanaf de geboorte, de normale ontwikkeling van het centrale zenuwstelsel en de kwaliteit van de psychologische en fysieke omgeving, om er maar enkele te noemen. Elke verstoring in een van de factoren die nodig zijn voor groei en ontwikkeling zal dienovereenkomstig van invloed zijn op de succesvolle uitkomst van het proces.

Specifieke stoornissen die de groei en ontwikkeling beïnvloeden zijn onder andere:

• Neonatale stoornissen. Tijdens de negen maanden van de zwangerschap worden de levensonderhoudende functies, zoals de toevoer van zuurstof en voedingsstoffen, de afvoer van afvalstoffen en de regeling van de lichaamstemperatuur, allemaal door de moeder verzorgd. Op het moment van de geboorte moet de pasgeborene abrupt de uitvoering van al deze taken overnemen. Neonatale aandoeningen omvatten alle aandoeningen die het gevolg zijn van de mislukte overgang van foetus naar pasgeborene. Zij omvatten het brede scala van alle lichaamssystemen die bij de geboorte belangrijke veranderingen ondergaan. Zo kan het onvermogen om van placenta- naar longademhaling over te gaan het respiratoir distress syndroom (RDS) omvatten, dat bij premature kinderen kan voorkomen, en verscheidene andere ademhalingsstoornissen. Problemen met de overgang van de bloedsomloop kunnen bijvoorbeeld leiden tot onvoldoende zuurstofopname (asfyxie) en/of tot vermindering van de zuurstoftoevoer naar de weefsels (hypoxie). Problemen met de uitscheiding van bilirubine kunnen zich ook voordoen (geelzucht ) als de lever van de zuigeling de placenta van de moeder niet voldoende kan vervangen. Immunologische stoornissen of infecties kunnen ook het gevolg zijn van de onrijpheid van het immuunsysteem van de pasgeborene.
• Voedings- en maagdarmstoornissen. Voedingsstoornissen van zuigelingen omvatten het opbraken van melk, overvoeding, ondervoeding, braken, diarree, constipatie, kolieken, en bijwerkingen door de aanwezigheid van geneesmiddelen, indien aanwezig, in de moedermelk. Er zijn ook een aantal maagdarmstoornissen die kunnen leiden tot een slechte absorptie en benutting van voedsel door het lichaam. Het niet opnemen van voedingsstoffen en energie uit de voeding leidt dan tot groeiachterstanden.
• Onvoldoende voeding. Tekortkomingen in de voeding leiden tot een slechte groei en ontwikkeling. Een evenwichtige voeding met voldoende calorieën en proteïne-inname is essentieel voor een optimale groei. Kinderen die niet de juiste voedingsmiddelen binnenkrijgen (ondervoeding) ontwikkelen groeistoornissen die gepaard gaan met intellectuele achterstand.
• Aandachtstekortstoornis (ADD). ADD wordt gekenmerkt door een gebrek aan concentratie, hyperactiviteit, prikkelbaarheid en impulsiviteit. In 2001 werd bij 3-10% van de schoolgaande kinderen in het land deze stoornis vastgesteld.
• Defecten aan menselijk groeihormoon (hGH). hGH, ook bekend als het meesterhormoon van het lichaam, is verantwoordelijk voor de regulering van groei, ontwikkeling, immuniteit en metabolisme . Het beïnvloedt de groei van weefsels, botten, kraakbeen, spieren, huid, lever en nieren. Een tekort aan hGH leidt tot een toename van het lichaamsgewicht en abdominale obesitas , een afname van de vetvrije massa en een afname van de spiermassa, verminderde kracht, slechte slaap, verminderde fysieke prestatiecapaciteit, en lagere hartprestaties.
• Ziekten die de nieren aantasten. Ziekten aan de nieren kunnen ook de groei en ontwikkeling belemmeren als gevolg van de ophoping van afvalstoffen en ongewenste stoffen in het lichaam. Kinderen met suikerziekte groeien bijvoorbeeld traag als hun bloedsuiker niet binnen het normale bereik wordt gehouden.
• Stoornissen van het zenuwstelsel. Aandoeningen van het zenuwstelsel kunnen voor of na de geboorte optreden en de diagnose wordt meestal voor de leeftijd van een jaar gesteld. Enkele van de aandoeningen die de groei en ontwikkeling kunnen beïnvloeden, zijn gedeeltelijke verlamming (spastische parese), toevallen (vaak infantiele spasmen), en een abnormaal groot hoofd (macrocefalie) of klein hoofd (microcefalie). Zuigelingen met stoornissen van het zenuwstelsel kunnen een slechte of afwezige spraakontwikkeling hebben, epilepsie, abnormale vochtophoping in de hersenen en de schedel (hydrocefalus), krimpen of verkorten van spierweefsel (spastische contracturen), en mentale retardatie.
• Genetische of chromosomale afwijkingen. Er zijn vele genetische afwijkingen die groeistoornissen bij kinderen kunnen veroorzaken of deze in meer of mindere mate kunnen beïnvloeden. Hiertoe behoren erfelijke afwijkingen die onverenigbaar zijn met een langdurige ontwikkeling en overleving, maar ook erfelijke aandoeningen die ernstig levensbedreigend zijn of die een of ander aspect van groei en ontwikkeling belemmeren.
• Zware stress of emotionele deprivatie. De psychologische omgeving van het kind is ook van invloed op de lichamelijke ontwikkeling. Een kind heeft zorg, genegenheid en stimulatie nodig voor de normale groei en ontwikkeling van zijn lichaam, hersenen en zenuwstelsel. Een treffend voorbeeld hiervan is het “failure-to-thrive” syndroom, waarbij kinderen die lijden onder langdurige verwaarlozing of mishandeling gewoon stoppen met groeien. Bij deze kinderen veroorzaakt de psychologische stress die door hun sociale omgeving wordt veroorzaakt, dat het endocriene systeem stopt met het afscheiden van groeihormonen.

Bronnen

BOOKS

Berger, Kathleen Stassen. De zich ontwikkelende persoon: Through Childhood and Adolescence. 5th ed. New York: Worth Publishers, 2000.

Cheatum, B. Physical Activities for Improving Children’s Learning and Behavior: A Guide to Sensory Motor Development. Champaign, IL: Human Kinetics Publishers, Inc., 2000.

Payne, V.G., and L.D. Isaacs. Human Motor Development: A Lifespan Approach. Toronto: Mayfield Publishing Company, 1995.

Sinclair, D. Human Growth After Birth. Oxford: Oxford University Press, 1998.

ORGANISATIES

Human Growth Foundation, 997 Glen Cove Ave., Glen Head, NY 11545.

National Institute of Child Health and Human Development, Building 31, Room B2B15, 9000 Rockville Pike, Bethesda, MD 20892.

OVERIGE

The National Parenting Center. “Physical Aspects of Infancy.” <http://www.tnpc.com/parentalk/infancy.html>.

Monique Laberge, PhD