Free Press

Amy viel. De lucht was donker om haar heen. Terwijl ze door de lege leegte zakte, besefte ze dat het plaveisel onder haar omhoog kwam. Haar snelheid nam toe naarmate ze zich meer bewust werd van haar benarde situatie. Toen ze eindelijk de grond raakte, werd ze wakker.

Dromen als deze komen over de hele wereld voor. Ze worden gewone dromen genoemd en komen bij de meeste mensen ten minste eenmaal in hun leven voor. Enkele van de meer typische voorbeelden zijn vliegen, achtervolgd door iets (bijvoorbeeld een beer, neushoorn, grizzly beer), het verliezen van al je tanden, of – iets wat ik zeker nooit had ervaring met – te laat komen op een examen.

Nagenoeg net zo vaak als deze dromen is de poging om ze te interpreteren. In de volgende paragrafen, probeer ik te laten zien waarom de meeste van deze interpretaties zijn onzin. Hoewel dromen zeker betekenis kunnen hebben, is het meestal niet de betekenis die mensen denken. En omdat deze interpretaties het werkelijke gedrag kunnen beïnvloeden, is het belangrijk dat we hun betekenissen op een rijtje krijgen.

Dromen

Dromen zijn er in alle soorten en maten. Maar voordat we kunnen bespreken hoe ze vaak verkeerd worden geïnterpreteerd, moeten we het eens zijn over hun fundamentele aard. Om te beginnen: De meeste van onze dromen zijn onopvallend.

Het grootste deel van de dromen bestaat uit onzinnige vertellingen met de mensen die het dichtst bij ons staan – vrienden, familie, nieuwe collega’s op het werk. Soms zijn deze mensen door elkaar; soms zijn ze vermengd met herinneringen uit ons verleden. Wat het ook is, onze hersenen geven er niet echt om: De gebieden die normaal oordeel en besluitvorming controleren zijn uitgeschakeld.

Dromen bevatten ook vaak informatie van eerder die dag. Called dag residuen, deze stukjes informatie laten zien dat onze dromen zijn op een bepaalde manier verbonden met onze dagelijkse ervaring. Als de printer op het werk ontploft of je zus probeert je te steken met een tandenborstel, kan de scène zich opnieuw afspelen in je dromen.

De meeste dromen zijn zo alledaags dat we ze bijna onmiddellijk vergeten nadat ze zich hebben voorgedaan. Grappig genoeg schreef Freud deze amnesische neiging toe aan de eigenlijke inhoud van dromen. Volgens hem is de inhoud zo intens seksueel en gewelddadig dat onze geest deze moet onderdrukken om gezond te blijven. Daarom worden onze dromen gemaskeerd in symbolen, de primaire focus van droominterpretatie.

Symbolen

Hoewel droominterpretatie teruggaat tot de oudheid, werd het proces tot zijn huidige saillantie gebracht door Freud. En terwijl droomanalyse in geen geval bij hem ophield (veel van zijn discipelen, waaronder Carl Jung en Alfred Adler, gingen door met het uitvoeren van de praktijk op hun eigen manier), toont het tonen van de fout in Freud’s methodologie de fout die inherent is aan de meeste vormen van droominterpretatie.

De belangrijkste fout in Freud’s methodologie (en er waren er vele) was zijn gebruik van symbolen. Deze symbolen werden aangeprezen als de Steen van Rosetta van dromen, die hun “latente” inhoud omzetten in hun “manifeste” inhoud – dat wil zeggen, het vertalen van hun versluierde kwaliteiten in hun werkelijke betekenis. Hier zijn een paar van mijn favoriete voorbeelden om te helpen illustreren, allemaal genomen uit Freud’s baanbrekende boek, The Interpretation of Dreams:

Ruimtes in dromen zijn meestal vrouwen.

Een droom van het gaan door een suite van kamers is een bordeel of harem droom.

… de hoed van een vrouw kan heel vaak met zekerheid worden geïnterpreteerd als een genitaal orgaan.

Alle langwerpige voorwerpen, zoals stokken, boomstronken en paraplu’s… staan voor het mannelijk orgaan.

… veel landschappen in dromen, vooral die met bruggen of beboste heuvels, kunnen duidelijk worden herkend als de geslachtsorganen.

Zoals je ziet, dacht Freud veel na over anatomie. Hij veronderstelde dat alles van een paraplu tot een nagelvijl een penis symboliseerde, en alles van een kast tot een lege doos een vagina. Moderne droominterpretaties zijn maar een klein beetje anders.

Het verschil tussen Freudiaanse droomanalyse en de versies die tegenwoordig worden gegeven heeft niets te maken met methodologie – het heeft te maken met de specifieke symbolen die mensen gebruiken. Sinds de Freudiaanse psychoanalyse in de jaren zeventig van de vorige eeuw aan populariteit begon in te boeten, zijn de wilde verwijzingen van stropdassen naar genitaliën vervaagd, terwijl andere, minder pikante verbanden hun intrede deden. Maar het probleem met beide stijlen van analyse is niet de kwaliteit van de symbolen – het is het gebruik van symbolen zelf.

Falsifieerbaarheid

In reactie op al dit Freudiaanse psychobabble stond niet iedereen te applaudisseren. Karl Popper, die later een van de beroemdste wetenschapsfilosofen zou worden die ooit heeft geleefd, deed het tegenovergestelde. Nadat hij een paar lezingen van Einstein had bijgewoond, realiseerde hij zich dat er iets fundamenteel anders was aan de manier waarop de twee theoretici de wetenschap benaderden. Dit verschil was falsifieerbaarheid.

Falsifieerbaarheid is het vermogen van een hypothese om ongelijk te worden bewezen. En, uiteindelijk, hoe meer manieren waarop het ongelijk kan worden bewezen, hoe betrouwbaarder en geloofwaardiger de hypothese kan worden. Als een theorie helemaal niet kan worden weerlegd, is hij volkomen nutteloos (we komen nog op dit punt terug).

De theorie die Popper dit inzicht gaf was Einsteins Algemene Relativiteitstheorie, de opvatting dat zwaartekracht een rimpel is in de ruimtetijd (het weefsel dat ons universum bijeenhoudt). Hoewel het misschien net zo vreemd klinkt als praten over lege kamers en geslachtsdelen, behield Einstein’s theorie een cruciaal verschil dat het scheidde van Freud’s. Als zwaartekracht inderdaad een kromming van de ruimtetijd is, dan zou je verwachten dat licht dat door de zwaartekracht van de zon reist, daardoor kromgetrokken en gebogen zou worden. Een zonsverduistering, waardoor we het licht van sterren achter de zon kunnen zien, zou deze kromming moeten onthullen. In 1919 werd zulk bewijs gevonden. De vondst werd gravitatielens genoemd, die sindsdien overvloedige bevestigende steun heeft genoten.

Dezelfde voorspellingen zijn niet mogelijk voor droominterpretatie. Als Freud gelijk heeft en de paraplu staat voor het “mannelijk orgaan”, wat voor hypothesen zou je dan kunnen formuleren om deze conclusie te ondersteunen? Ik kan er niet echt een bedenken. En hetzelfde geldt voor de meeste symbolen die gebruikt worden bij droominterpretatie.

Als je geneigd bent te zeggen dat een gebrek aan falsifieerbaarheid niet genoeg is om een hypothese te verwerpen, kijk dan eens naar deze andere onfalsifieerbare zaken: eenhoorns in de ruimte, het reuzenspaghettimonster, onzichtbare theepotten die in een baan om de Aarde draaien. Elk van deze hypothesen is op dezelfde manier niet falsifieerbaar; je kunt geen sluitend bewijs leveren tegen hun bestaan (alleen dat er geen bewijs voor bestaat). Dit is hetzelfde probleem dat we hebben met droominterpretatie.

Metafoor

Sommigen hebben voorgesteld dat recent bewijs uit de cognitieve wetenschappen nieuw leven heeft geblazen in de praktijk van droominterpretatie. Deze ontdekkingen komen uit de studie van conceptuele metafoor.

Conceptuele metafoor beschrijft de manier waarop wij bepaalde abstracte concepten op fysieke werkelijkheden grafisch voorstellen. Hier zijn een paar veel voorkomende voorbeelden (het meest ijverig naar voren gebracht door George Lakoff, een prominente cognitieve linguïst), gegeven met hun alledaagse gebruik in taal en hoe ze kunnen helpen bij droominterpretatie:

• KENNIS IS ZIEN. Ik begrijp wat je bedoelt. Dat begrip is zo helder als glas. Hij is verblind door zijn onwetendheid. Blindheid in een droom kan een gevoel van onwetendheid of domheid weergeven.
• LIEFDE IS EEN REIS. We gaan de mijl. Onze liefde is in een impasse geraakt. Deze relatie gaat nergens heen. Bruggen, road trips, en vluchten naar Madagascar kunnen liefde of de ontbinding ervan vertegenwoordigen.
• OMHOOG IS HAPPY. Ik vlieg hoog. Haar geest is opgewekt. Ze zit in de put. Hoog of vliegen in dromen kan staan voor positieve gevoelens over het leven of je huidige situatie.
• ARGUMENT IS OORLOG. Schaakmat. Zijn geslagen theorie. U verliest dit argument. Een oorlog of strijd in dromen kan een argument voorstellen dat je onlangs hebt gehad of later verwacht te hebben.

Conceptuele metaforen als deze zijn krachtige indicatoren van complexe cognitie. Bovendien hebben ze een enorme empirische ondersteuning. Maar ze halen je niet uit de symbolisme-val.

Vliegende dromen zijn een perfect voorbeeld. De meeste mensen melden dat dromen over vliegen goed voelen. Het is denkbaar dat dit voortkomt uit de metafoor UP IS HAPPY. Er is een probleem hier: Er zijn verschillende concurrerende metaforen voor UP. UP kan ook betekenen GEZONDHEID (hij is in topconditie), STATUS (hij is op het hoogtepunt van zijn carrière), of CONTROLE (ze is op de top van de dingen). Hoe kun je bepalen welke metafoor de juiste is?

Meer bewijs dat deze metaforen misschien niet correct worden geïnterpreteerd, komt uit studies over echte slapende mensen. Soms komen externe prikkels die onderzoeksdeelnemers tijdens hun slaap krijgen opgelegd, in hun dromen terecht. In een studie, water druppelde op het hoofd van een deelnemer verscheen als een lekkend dak. Bij een ander werd het een waterpistool. Maar bij de meeste deelnemers was het water nergens te zien. Dezelfde slechte verbinding tussen werkelijkheid en dromen zou kunnen gelden voor metafoor: Het geluk zou zich niet kunnen manifesteren als iets.

What Dreams Actually Mean

Als dromen ons geen concrete details kunnen geven over onze wakkere geest, wat kunnen ze dan wel? Verschillende theorieën zijn voorgesteld om deze vraag te beantwoorden, en de antwoorden die ze bieden variëren van de evolutionaire tot de emotionele.

Het is duidelijk dat sommige dromen iets kunnen betekenen. Degenen die PTSS ervaren, zullen vaak last hebben van dromen die hun trauma uit het verleden herbeleven. Als je bent aangevallen door een haai, kun je terugkerende nachtmerries hebben over het aangevallen worden door haaien. Hetzelfde geldt voor andere soorten traumatische ervaringen.

De relatie tussen negatieve emoties en dromen wordt vooral duidelijk als je bedenkt dat significante levensstress sterk gecorreleerd is met het optreden van nachtmerries. In feite, hoe meer stress je ervaart, hoe meer nachtmerries je zult hebben.

Omwille van deze bevindingen, hebben sommigen voorgesteld dat dromen de manier zijn waarop onze hersenen onaangename situaties repeteren die ze in de toekomst zouden willen vermijden. Deze situaties zijn schadelijk voor ons welzijn, dus is het voordelig om ze te repeteren. In combinatie met wat we weten over het positieve effect van slaap op het geheugen, is dit een plausibele zaak: Terwijl onze hersenen slapen, leren ze opnieuw situaties die ze liever niet herhalen.

Hoe dan ook, niets van het vastgestelde verband tussen negatieve emoties en dromen kan je op een plaats brengen waar symbolen nuttig kunnen worden herkend om te helpen bij droominterpretatie. Terwijl je misschien in staat bent om af te leiden dat je een abnormale hoeveelheid stress voelt, zul je niet in staat zijn om te begrijpen met enige zekerheid hoe die stress materialiseert in je dromen. Voor zover je weet, zou die paraplu een fallus kunnen zijn.