Free Press

© 2019 Gwen Dewar, Ph.D., all rights reserved

Werkgeheugen wordt vaak vergeleken met het RAM-geheugen in een computer. Hoe meer je hebt, hoe sneller je gegevens kunt verwerken. Maar jonge kinderen hebben een kleiner werkgeheugen dan volwassenen. En sommige kinderen hebben te maken met speciale uitdagingen. Wat staat er op het spel? Hoe kun je zien of een kind het moeilijk heeft? Wat kunnen we doen om kinderen te helpen hun werkgeheugen te versterken? Hier is een evidence-based gids.

Wat is werkgeheugen, en waarom is het belangrijk?

Werkgeheugen, ook bekend als WM, is een bundel van mechanismen die ons in staat stelt om een gedachtegang vast te houden.

Het is wat we gebruiken om een actie te plannen en uit te voeren — de mentale werkruimte waar we informatie manipuleren, getallen kraken, en zien met ons “geestesoog” (Cowan 2010; Miller et al 1960).

• Kunt u 23 en 69 in uw hoofd bij elkaar optellen?
• Het onthouden van een lijst van supermarkt items zonder ze op te schrijven?
• Kunt u zich de volgorde van de stoelen van een etentje herinneren na een korte blik op de tafel?

Deze taken doen een beroep op het werkgeheugen, en of je erin slaagt of niet, hangt af van je werkgeheugencapaciteit, of WMC.

Mensen met een grotere capaciteit kunnen met meer informatie tegelijk jongleren. Dit helpt hen om informatie sneller te verwerken, en de voordelen zijn goed gedocumenteerd. Mensen met een hoger dan gemiddelde werkgeheugencapaciteit hebben meer kans om uit te blinken in de klas.

Bijv. wanneer onderzoekers de ontwikkeling van basisschoolkinderen hebben gevolgd, hebben ze ontdekt dat vroege winst in werkgeheugen latere prestaties in wiskunde voorspelt (Li en Geary 2013; Liand Geary 2017).

Werkgeheugen is ook voorspellend voor taalvaardigheden, zoals het vermogen om de ideeën bij te houden die in een lange of complexe zin worden gepresenteerd (Zhou et al 2017).

Aan de andere kant zijn individuen met slechte werkgeheugenvaardigheden in het nadeel. Ze hebben meer kans om te worstelen met wiskunde en lezen. Ze kunnen ook moeite hebben met het opvolgen van gesproken aanwijzingen. Er is te veel om mee te jongleren, en ze verliezen uit het oog wat ze geacht worden te doen.

Maar wat is normaal? Ontwikkelt het werkgeheugen zich niet naarmate een kind ouder wordt?

Ja. Wanneer onderzoekers dezelfde WG-tests hebben afgenomen op verschillende leeftijden, hebben ze bewijs gevonden voor een gestage verbetering, waarbij volwassenen bijna twee keer zo goed presteren als jonge kinderen (Gatherole e.a. 2004; Gatherole en Alloway 2007).

Bij voorbeeld, in WM-taken die afhankelijk zijn van het volgen van items in een kort gepresenteerde visuele array, onthouden volwassenen ongeveer 3 of 4 objecten (Cowan 2016). Vijfjarigen herinneren zich er slechts de helft van (Riggs et al 2006).

Dus hoe kunnen we zien of een kind een lage werkgeheugencapaciteit heeft voor zijn of haar leeftijd?

Onderzoekers schatten dat 10-15% van de schoolgaande kinderen worstelt met een lage werkgeheugencapaciteit (Holmes et al 2009; Fried et al 2016). Hoe kunnen we deze kinderen identificeren?

Een professionele diagnose hangt af van het afnemen van speciale tests, zoals de Comprehensive Assessment Battery for Children – Working Memory(CABC-WM), of de Automated Working Memory Assessment (waarover je hier kunt lezen).

Maar je kunt ook kijken naar alledaagse tekenen. Volgens Susan Gatherole en Tracey Alloway (2007), hebben kinderen met werkgeheugenproblemen meestal

• normale sociale relaties met leeftijdsgenoten;
• zijn gereserveerd tijdens groepsactiviteiten in de klas, en beantwoorden soms geen directe vragen;
• vinden het moeilijk om instructies op te volgen;
• verliezen het overzicht tijdens gecompliceerde taken, en kunnen deze taken uiteindelijk opgeven;
• maken fouten bij het bijhouden van hun plaats (stappen overslaan of herhalen);
• tonen een onvolledig geheugen;
• lijken gemakkelijk afgeleid, onoplettend, of “zonedout” te zijn; en
• hebben moeite met activiteiten die zowel opslag (onthouden) als verwerking (manipuleren van informatie) vereisen.

Betekent een slecht werkgeheugen dat een kind niet slim is? Betekent een sterk werkgeheugen dat een kind zeer intelligent is?

Nee.

Het werkgeheugen beïnvloedt hoe we leren. Het helpt ons geconcentreerd te blijven als we worden afgeleid. Het kan invloed hebben op hoe goed we presteren op tests, waaronder prestatie- en IQ-tests. Maar we kunnen WG niet gelijkstellen aan algemene intelligentie.

Neem bijvoorbeeld “vloeiende intelligentie” — wat psychologen definiëren als “het vermogen om te redeneren en nieuwe problemen op te lossen” (Shipstead et al 2016).

Vloeiende intelligentie vereist niet alleen dat we relevante informatie in gedachten houden. Het vereist ook dat we informatie die irrelevant is, weggooien — stoppen met nadenken over –. We moeten verouderde ideeën vergeten om ruimte te maken voor nieuwe ideeën (Shipstead et al 2016).

Dus, het is niet zozeer de grootte van het mentale notitieblok dat ertoe doet, maar of we dat notitieblok vullen met de meest veelbelovende informatie. Alleen een grotere capaciteit van het werkgeheugen maakt je niet per se slimmer.

Dan is er het bewijs van IQ-tests: Werkgeheugencapaciteit correleert niet altijd met IQ.

Sommige kinderen presteren goed op IQ-tests en hebben toch relatief middelmatige WM-vaardigheden (Alloway en Alloway 2010). Hoe is dit mogelijk? Tests zoals de Wechsler Intelligence Scale for Children (WISC) hebben verschillende subtests. Sommige richten zich specifiek op het werkgeheugen. Andere niet.

Daarnaast zijn er componenten van intelligentie die grotendeels ongemeten blijven door IQ-tests, en niet correleren met werkgeheugencapaciteit.

Een voorbeeld is rationaliteit en logica. Het is een reflectieve manier van denken die IQ-tests negeren. Maar het is essentieel voor het nemen van slimme beslissingen, en het is niet duidelijk dat het werkgeheugen capaciteit heeft veel van een impact. In recente experimenten hadden mensen met hogere WMC’s evenveel kans als andere mensen om bevooroordeeld en foutief te redeneren (Robinson en Unsworth2017).

Ten slotte is het belangrijk om te onthouden dat het werkgeheugen niet een enkel, unitair systeem is. Er zijn verschillende typen WM, en elk type is geassocieerd met verschillende soorten denken.

Voorbeeld, verbaal werkgeheugen voorspelt betere prestaties op verbale taken, maar niet ruimtelijke taken.

Spatiaal werkgeheugen (bijhouden waar items zich bevinden) is gekoppeld aan betere ruimtelijke vaardigheden, maar niet aan superieure verbale vaardigheden (Shah en Miyaki 1996).

Een derde type WM — in staat zijn om visuele beelden te onthouden — is gekoppeld aan zijn eigen speciale voordelen (Fanari et al 2019).

En er kunnen andere, afzonderlijke typen werkgeheugen zijn, zoals het vermogen om reeksen bij te houden (bijvoorbeeld de volgorde waarin items op een lijst verschijnen). “Reeksvolgorde” werkgeheugen is gekoppeld aan betere rekenprestaties (Attout en Majerus 2018; Carpenter et al 2018).

Dus verschillen in cognitieve prestaties zijn gerelateerd aan verschillen in werkgeheugencapaciteit. Maar die effecten kunnen behoorlijk specifiek zijn. Zo kan een kind met dyscalculie (een wiskundige leerstoornis) normaal testen in verbale WM, maar achterblijven in “serievolgorde” WM (Attout en Majerus 2015).

Hoe zit het met andere leerstoornissen en ontwikkelingsstoornissen?

Werkgeheugenproblemen kunnen het voor jonge kinderen moeilijker maken om te leren lezen. En tekorten in het verbale werkgeheugen zijn in verband gebracht met problemen met begrijpend lezen bij oudere kinderen (Peng et al 2018).

Kinderen met autisme hebben ook meer kans op werkgeheugenproblemen, waarbij tekorten in ruimtelijke WM vaker voorkomen dan tekorten in verbaal werkgeheugen (Wang et al 2017).

Kinderen met aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD) hebben meer kans dan normaal ontwikkelende kinderen om te lijden aan stoornissen in het verbale werkgeheugen (Ramos et al 2019; Kennedy et al 2019).

Wat kunnen we doen om werkgeheugenvaardigheden te stimuleren? Kunnen we het werkgeheugen verbeteren door eenvoudige geheugenspelletjes te spelen?

Ja, maar niet noodzakelijkerwijs op een manier die nuttig is voor schoolprestaties.

Je hebt misschien gehoord van geheugenspelletjes op de computer die WM, of zelfs IQ, zouden moeten verbeteren. Werken ze echt? Het hangt ervan af wat u onder “werken” verstaat.

Zie bijvoorbeeld het computer-gebaseerde trainingsprogramma ontwikkeld door Cogmed.

In één studie identificeerden onderzoekers kinderen met een laag WMC, en wezen deze kinderen aan om een reeks computerspelletjes te spelen die waren ontworpen om hun WMC-vaardigheden uit te dagen (Holmes et al 2009). Enkele van deze spellen waren:

• Horen van een reeks letters die hardop worden voorgelezen (“G, W, Q, T,F…”) en deze herhalen.
• Kijken naar een batterij lampen die één voor één oplichten, en dan de juiste volgorde oproepen door op de juiste plaatsen te klikken met de computermuis.
• Horen en kijken naar een reeks getallen terwijl ze hardop worden uitgesproken en knipperen op een toetsenbord. Na elke reeks wordt de leerling gevraagd de reeks in omgekeerde volgorde te herhalen door de juiste cijfers op het toetsenbord in te toetsen.

Voor kinderen in een controlegroep bleef de moeilijkheidsgraad van deze taken gemakkelijk gedurende de studie. Maar voor kinderen in de behandelgroep was het programma adaptief, d.w.z. dat een leerling geleidelijk moeilijkere taken kreeg naarmate zijn of haar prestaties verbeterden.

Na ongeveer 6 weken training testten de onderzoekers de werkgeheugenvaardigheden van de leerlingen opnieuw, en de resultaten waren behoorlijk dramatisch. Terwijl beide groepen verbeterden, deden de kinderen in het adaptieve programma het veel beter. Hun gemiddelde winst was 3 tot 4 keer hoger dan die van de kinderen in de controlegroep.

Maar er was een cruciaal addertje onder het gras: Verbeteringen werden alleen gevonden op testen die sterk leken op de trainingsspellen. En dat is het patroon in andere studies.

Training helpt mensen beter te worden in de specifieke taken waarvoor ze getraind zijn. Maar het lijkt mensen niet te helpen beter te presteren op andere gebieden, zoals lezen of wiskunde.

“Verre overdrachtseffecten” zijn niet uitgekomen — niet in de grootste, best opgezette, meest zorgvuldig gecontroleerde studies die tot nu toe zijn uitgevoerd (Sala en Gobet 2017; Melby-Lervåget al 2016; Shiphead et al 2012).

Dus als je geïnteresseerd bent in het verbeteren van de prestaties van een kind in werkgeheugenspelletjes, dan is dit soort training de moeite waard. En misschien zullen we er op een dag achter komen dat deze spelletjes voordelen op de lange termijn opleveren die onderzoekers nog niet hebben kunnen ontdekken.

Maar als je doel is om je kind in de klas te helpen, is het waarschijnlijk zinvoller om de taken aan te pakken die hem of haar problemen geven.

Als een kind moeite heeft met wiskunde, zoek dan speciale training in de relevante wiskundige vaardigheden — zoals tellen, getalgevoel, of elementaire rekenkundige berekeningen (Kyttäläet al 2015).

Als een kind moeite heeft met lezen, zoek dan naar programma’s die zijn ontworpen voor kinderen die leesvaardigheden moeten opbouwen (Melby-Lervåget al 2016).

Wat kunnen we nog meer doen?

Zoals Susan Gathercole en Tracey Alloway opmerken, kunnen we kinderen op verschillende manieren helpen WM-beperkingen te compenseren. Bijvoorbeeld:

• We kunnen taken opsplitsen in kleinere subroutines, zodat kinderen slechts één onderdeel tegelijk kunnen aanpakken.
• We kunnen de manier waarop we communiceren aanpassen, zodat we niet te veel materiaal tegelijk introduceren, en kinderen regelmatig herinneren aan wat ze nu moeten doen.
• We kunnen kinderen vragen om nieuwe informatie te herhalen, en hen helpen om het te koppelen aan wat ze al weten.
• We kunnen kinderen er regelmatig aan herinneren wat ze nog moeten doen, en hen aanmoedigen vragen te stellen als ze het spoor bijster zijn.
• We kunnen ze leren hoe ze hun eigen geheugensteuntjes kunnen maken en gebruiken – zoals het maken van aantekeningen.

En onderzoek suggereert ook andere tactieken. Om het meeste uit je WMC te halen, moet je begrijpen hoe het werkt. Wat verstoort WMC? Welke trucs stellen mensen in staat meer gegevens in de mentale werkruimte te stoppen?

Voor meer informatie, bekijk deze evidence-based tips voor het verbeteren van de werkgeheugenprestaties.

Copyright © 2006-2021 door Gwen Dewar, Ph.D.; alle rechten voorbehouden.
Alleen voor educatieve doeleinden. Als u vermoedt dat u een medisch probleem heeft, raadpleeg dan een arts.

Referenties: Werkgeheugen bij kinderen

Alderson RM, Kasper LJ, Patros CH, Hudec KL, Tarle SJ, LeaSE. 2015. Werkgeheugentekorten bij jongens met aandachtstekort/hyperactiviteitsstoornis (ADHD): An examination of orthographic coding and episodic bufferprocesses. Child Neuropsychol. 21(4):509-30.

Alloway TP and Alloway RG. 2010. Onderzoek naar de voorspellende rol van werkgeheugen en IQ in academische prestaties. Journal of Experimental Child Psychology 106(1): 20-29.

Alloway TP. 2007. Automated working memory assessment. Oxford: Harcourt.

Attout L and Majerus S. 2018. Serial order working memory andnumerical ordinal processing share common processes and predictarithmetic abilities. Br J Dev Psychol. 36(2):285-298.

Attout L and Majerus S. 2015. Working memory deficits indevelopmental dyscalculia: The importance of serial order. Child Neuropsychol.21(4):432-50.

Carpenter AF, Baud-Bovy G, Georgopoulos AP, Pellizzer G. 2018. Codering van Seriële Ordening in Werkgeheugen: Neuronal Activity inMotor, Premotor, and Prefrontal Cortex during a Memory Scanning Task.J Neurosci. 38(21):4912-4933.

Cowan N. 2016. Working Memory Maturation: Can We Get at theEssence of Cognitive Growth? Perspect Psychol Sci. 11(2):239-64.

Cowan N. 2010. The Magical Mystery Four: How is WorkingMemory Capacity Limited, and Why? Curr Dir Psychol Sci. 19(1):51-57.

Cowan N. 2001.The magical number 4 in short-term memory: areconsideration of mental storage capacity. Behav Brain Sci. 24(1):87-114;discussion 114-85.

Fanari R, Meloni C, Massidda D. 2019. Visual and Spatial WorkingMemory Abilities Predict Early Math Skills: A Longitudinal Study.Front Psychol. 10:2460.

Fried R, Chan J, Feinberg L, Pope A, Woodworth KY, FaraoneSV, Biederman J. 2016. Klinische correlaten van werkgeheugentekorten bij jongeren met en zonder ADHD: Een gecontroleerde studie. J Clin Exp Neuropsychol.38(5):487-96.

Gathercole SE, Pickering SJ, Ambridge B, Wearing H. 2004. Thestructure of working memory from 4 to 15 years of age. Dev Psychol.40(2):177-90.

Gathercole SE en Alloway TP. 2007. Het werkgeheugen begrijpen. London: Harcourt.

Holmes J, Gathercole SE, and Dunning DL. 2009. Adaptive training leads to sustained enhancement of poor working memory in children. Dev Sci. 12(4):F9-15.

Jaeggi, S. M., Buschkuehl, M., Jonides, J., & Perrig, W. J. (2008). Improving Fluid Intelligence With Training on Working Memory. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 105(19), 6829-6833.

Kennedy RJ, Quinlan DM, Brown TE. 2019. Comparison of Two Measuresof Working Memory Impairments in 220 Adolescents and Adults WithADHD. J Atten Disord. 23(14):1838-1843.

Kuhn JT, Ise E, Raddatz J, Schwenk C, Dobel C. 2016. Basicnumerical processing, calculation, and working memory in children withdyscalculia and/or ADHD symptoms. Z Kinder Jugendpsychiatr Psychother.44(5):365-375.

Kyttälä M, Kanerva K, Kroesbergen E.2015. Training van telvaardigheden en werkgeheugen in de kleutertijd. Scand J Psychol. 56(4):363-70.

Li Y en Geary DC. 2013. Ontwikkelingswinst in visuospatieel geheugen voorspelt winst in wiskunde prestatie. PLoS One. 8(7):e70160.

Li Y en Geary DC. 2017. Children’s visuospatial memory predicts mathematics achievement through early adolescence. PLoS One. 13;12(2):e0172046.

Melby-Lervåg M, Redick TS, Hulme C. 2016. Working MemoryTraining Does Not Improve Performance on Measures of Intelligence or OtherMeasures of “Far Transfer”: Evidence From a Meta-Analytic Review.Perspect Psychol Sci.11(4):512-34.

Miller GA, Galanter E, Pribram KH. 1960. Plans and thestructure of behavior. New York: Holt, Rinehart and Winston.

Peng P, Barnes M, Wang C, Wang W, Li S, Swanson HL, Dardick W, TaoS. A meta-analysis on the relation between reading and workingmemory. Psychol Bull. 144(1):48-76.

Ramos AA, Hamdan AC, Machado L. 2019. Een meta-analyse over verbaal werkgeheugen bij kinderen en adolescenten met ADHD. ClinNeuropsychol. 22:1-26.

Riggs KJ, McTaggart J, Simpson A, Freeman RP. 2006. Veranderingen in de capaciteit van het visuele werkgeheugen bij 5- tot 10-jarigen. J Exp ChildPsychol. 295(1):18-26.

Robison MK and Unsworth N. 2017. Individual differences inworking memory capacity and resistance to belief bias in syllogistic reasoning.Q J Exp Psychol (Hove). 70(8):1471-1484.

Sala G en Gobet F. 2017. Werkgeheugentraining bijypisch ontwikkelende kinderen: Een meta-analyse van het beschikbare bewijs. DevPsychol. 53(4):671-685.

Shah P en Miyake A. 1996. The separability of working memoryresources for spatial thinking and language processing: an individualdifferences approach. J Exp Psychol Gen. 125(1):4-27.

Shipstead Z, Harrison TL, Engle RW. 2016. Working Memory Capacityand Fluid Intelligence: Maintenance and Disengagement. PerspectPsychol Sci. 11(6):771-799.

Shipstead Z, Hicks KL, and Engle RW. 2012. Cogmed werkgeheugentraining: Does the evidence support the claims? Journal of Applied Research in Memory and Cognition 1 (3): 185-193.

Stanovich KE. 2009. Wat intelligentietests missen: De psychologie van rationeel denken. Yale University Press.

Wang Y, Zhang YB, Liu LL, Cui JF, Wang J, Shum DH, van AmelsvoortT, Chan RC.A Meta-Analysis of Working Memory Impairments in AutismSpectrum Disorders. Neuropsychol Rev. 27(1):46-61.

Zhou H, Rossi S, Chen B. 2017.Effects of Working MemoryCapacity and Tasks in Processing L2 Complex Sentence: Evidence fromChinese-English Bilinguals. Front Psychol. 20(8):595.

Inhoud voor het laatst gewijzigd 12/2019

Titelafbeelding van contemplatieve jongen door Personal Creations / flickr

Afbeelding van peuter met moeder door Bill Strain / flickr

afbeelding van kinderen op iPads door Lexie Flickinger / flickr

PRIVACY POLICY