Khonsu (Khons, Chons, Khensu) był bogiem księżyca i czasu. Jego centrum kultowe znajdowało się w Tebach, gdzie był częścią triady z Amonem i Mut. Był jednym z towarzyszy Thotha (który również był związany z księżycem i pomiarem czasu).
Myślano, że Khonsu może wpływać na płodność zarówno ludzi, jak i ich zwierząt gospodarskich, a jeden mit (zapisany na ścianach ptolemejskiej świątyni Khonsu w Karnaku) przypisuje mu znaczącą rolę w tworzeniu wszechświata. Był on również czczony jako bóg uzdrowienia, co zostało zapisane w opowieści o „Księżniczce z Bekheten”. Mówiono, że osobiście uzdrowił faraona Ptolemeusza IV (który w podzięce za pomoc boga przyjął epitet „ukochany Khonsu, który chroni króla i odpędza złe duchy”). Uważano również, że rozciąga on swoją opiekę na zwykłych ludzi. W rezultacie wielu Egipcjan nosiło jego imię.
Khonsu miał również ciemniejszą stronę. Podczas wczesnej części historii Egiptu, wydaje się, że był on uważany za brutalnego i niebezpiecznego boga. Pojawia się w „Hymnie kanibali” (część Tekstów Piramid) jako żądne krwi bóstwo, które pomaga zmarłemu królowi złapać i zjeść innych bogów, a Teksty Trumienne opisują go jako „Khonsu, który żyje na sercach”. Jednak w Nowym Królestwie czczono go przede wszystkim jako łagodnego i współczującego syna Amona i Mut.
Istniały pewne spory dotyczące znaczenia jego imienia. Niektórzy uczeni sugerowali, że reprezentowało ono królewskie łożysko (transliterowane jako h-nisw), ale obecnie powszechnie uważa się, że pochodziło ono od słowa „khenes” (hns) oznaczającego „przekraczać” lub „podróżować” (odnoszącego się do jego podróży przez niebo). Jednakże był on również znany pod bardziej specyficznymi imionami; „Khonsu nefer hotep” (w Tebach) był opisywany jako „władca Ma’at”, epitet, który dzielił z Ptahem.
Kiedy był nów księżyca był znany jako „potężny byk”, a podczas pełni księżyca był związany z wykastrowanym bykiem. Ten bóg nie tylko rządził miesiącem, ale miał również posiadać absolutną władzę nad złymi duchami, które zaatakowały ziemię, powietrze, morze i niebo, i stały się wrogie człowiekowi atakując jego ciało pod postacią bólów, chorób i schorzeń, i spowodowały rozkład, i szaleństwo, i śmierć. Był on ponadto tym, który sprawiał, że rośliny rosły, owoce dojrzewały, a zwierzęta płodziły, a dla mężczyzn i kobiet był bogiem miłości.
Jako „Khensu-pa-khart” był uosobieniem światła półksiężyca. Uważano również, że pomaga kobietom począć dzieci i pomaga zwierzętom gospodarskim rozmnażać się z powodzeniem. Ten aspekt boga kojarzy się również ze świeżym powietrzem, a więc z bogiem Shu. „Khonsu pa-khered” („Khonsu Dziecko”) był opisywany jako „pierwszy wielki syn Amona”, syn bogini Nubt i aspekt boga Ra. Podobnie jak Ra-Horakhty, uważany był za dziecko o poranku i starca wieczorem. Charakteryzowano go również jako młodzieńca na początku roku, który przychodzi jako dziecko po tym, jak stał się niedołężny, i który odnawia swoje narodziny jak Disk.
Tak więc Khensu-pa-khart był zarówno wiosennym słońcem, jak i wiosennym księżycem, a także księżycem na początku każdego miesiąca, w rzeczywistości symbolem odnowionego światła słońca i księżyca, a także źródłem generacji i reprodukcji. W tych aspektach mógł być powiązany z Horusem, Ra, lub Min. Znany był również jako „Khonsu pa-ir-sekher” („Khonsu dostawca” – Chespisichis dla Greków) i „Khonsu heseb-ahau” („Khonsu, decydujący o długości życia”).
Wielka Świątynia Khonsu została zbudowana na obrzeżach świątyni w Karnaku. Został on rozpoczęty przez Ramzesa III, w Nowym Królestwie, ale rozszerzony przez wielu późniejszych władców. Istniały trzy świątynie poświęcone konkretnym aspektom boga: „Świątynia Khensu”, „Świątynia Kenshu w Tebach, Nefer-hetep” i „Świątynia Khensu, który realizuje swoje plany w Tebach”. Inne formy boga były prawdopodobnie czczone w głównej części świątyni jako aspekty boga księżyca.
Różne aspekty ten bóg móc właściwie converse z each inny! Na przykład Bentresh Stela (stworzona w 4 wieku p.n.e., ale twierdząca, że zapisuje oświadczenie Ramzesa II) opisuje, jak Khonsu zbliża się do Khonsu pa-ir-sekher, manifestacji samego siebie, aby uwolnić zagraniczną księżniczkę od wrogiego ducha.
Khonsu był również związany z wieloma innymi bogami. W Khumnu (Hermopolis) nazywano go „Khonsu-Djehuti” kojarząc go z Thoth. W Tebach Khonsu był kojarzony z Ra, Shu, Min i Horusem. W późniejszym okresie Ozyrys i Khonsu byli znani jako dwa byki i reprezentowali odpowiednio słońce i księżyc.
Although stronglyly associated with Amun and Mut at Thebes at Kom Ombo Khonsu was considered to be the son of Sobek and Hathor (again linking him to Horus) and in Edfu he was considered to be the son of Osiris and known as „the son of the leg” (the leg being the part of the dead king’s body which was thought to have been found in that nome).
Zwykle przedstawiany był jako młody mężczyzna w pozie mumii. W jego roli jako młodego syna Amona on ogólnie nosi sidelock młodości i zakrzywioną brodę bogów. Często nosi pełną tarczę księżycową spoczywającą w półksiężycu jako nakrycie głowy i nosi w dłoniach szydło i bijak (łącząc go z faraonem i Ozyrysem). Czasami nosi laskę zwieńczoną Was (reprezentującą moc) lub Djed (reprezentującą stabilność). Zazwyczaj nosi luźny naszyjnik z pektorałem w kształcie półksiężyca i kontrapostem w kształcie odwróconej dziurki od klucza. W jego aspekcie mumiformy wygląda tak podobnie do Ptaha, że jedynym sposobem na odróżnienie ich od siebie jest sprawdzenie jego naszyjnika, jako że przeciwwaga noszona przez Ptaha ma inny kształt.
Khonsu może być również przedstawiany jako człowiek z głową sokoła, ale w przeciwieństwie do Horusa lub Ra jego nakrycie głowy jest czasami zwieńczone symbolem księżycowym, a nie słonecznym. Podobnie jak Thoth był związany z pawianem, ale tylko rzadko był przedstawiany w tej formie.
Podczas późniejszego okresu może być przedstawiany na tabliczkach jako w pełni ludzki lub w formie z głową sokoła, wraz ze swymi rodzicami Amunem i Mut. On móc także przedstawiać stojący na the plecy krokodyl, jak Horus. Jako „Khensu, kronikarz” nosił na głowie dysk słoneczny, a w prawej ręce trzymał rysik. Khonsu był również wielkim miłośnikiem gier, zwłaszcza senetu. Często odnotowywano go również grającego w senet przeciwko Thothowi.
Bibliografia
- Cruz-Uribe, E. (1994) 'The Khonsu Cosmogony’ Journal of the American Research Center in Egypt 31:169-189.
- Goodenough, Simon (1997) Egyptian Mythology
- Lesko, Barbara S (1999) The Great Goddesses of Egypt
- Pinch, Geraldine (2002) Handbook Egyptian Mythology
- Redford Donald B (2002) Ancient Gods Speak
- Ritner, Robert K. and Edward, Frank W. (2009) The Libyan Anarchy: Inscriptions from Egypt’s Third Intermediate Period
- Watterson, Barbara (1996) Gods of Ancient Egypt
- Wilkinson, Richard H. (2003) The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt
.