Zaczęło się w Wielkiej Brytanii w piątek 30 września. Policja w Newcastle otrzymała zgłoszenia o kimś przebranym za „przerażającego klauna” wyskakującego z krzaków, aby przestraszyć dzieci. W ciągu następnych kilku dni odnotowano pół tuzina takich incydentów z udziałem klauna. Nastoletni klaun został aresztowany za posiadanie „ostrego przedmiotu”. 5 października tabloidy ogłosiły, że „przerażające szaleństwo klaunów” dotarło do naszych brzegów. I tak to zaczęło się rozprzestrzeniać.
Pierwszą wymienioną ofiarą była 17-letnia studentka Megan Bell, która ma „dożywotni strach przed klaunami” i była goniona w nocy przez jednego z nich po ulicy. Wkrótce zaczęło pojawiać się więcej klaunów: w Walii, Manchesterze, Sheffield i Liverpoolu. Potem już prawie wszędzie. Zaniepokojeni rodzice założyli na Facebooku strony o klaunach, niechcący przyczyniając się do rozpowszechnienia meme. Policja w Metropolitan doradzała uczniom, by dzwonili pod 999, jeśli zobaczą „zabójczego klauna”. Niektórzy obserwatorzy świadomie mówili o klasycznej „panice społecznej”, ponieważ tylko nieliczne z incydentów z udziałem klaunów wiązały się z rzeczywistymi atakami fizycznymi. Ale bycie ściganym nocą po ulicy przez klauna, czy kogokolwiek innego, jest wystarczająco przerażające zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Jak zauważył komendant Met Julian Bennett: „Antyspołeczne zachowanie może pozostawić ludzi czujących się przestraszonych, niespokojnych i zastraszonych, a ja wezwałbym tych, którzy wywołują strach i alarm, aby dokładnie rozważyli wpływ swoich działań na innych”. Te historie były surrealistycznym news fodder, ale nie, kiedy myślałeś o nich, faktycznie zabawne. Ale dlaczego klauni? I dlaczego teraz?
Niezwykłe szaleństwo zaczęło się, jak to często bywa, w USA, gdzie od początku sierpnia ludzie przebrani za klaunów pojawiali się przerażająco w całym kraju. Pojawiły się spekulacje, że to wszystko było PR-owskim chwytem przed zbliżającą się premierą filmowej wersji horroru Stephena Kinga z 1986 roku, w którym pojawia się słynny, przerażający klaun Pennywise. W rzeczywistości, najwcześniejszy odnotowany incydent, przerażający klaun stojący na ulicy i trzymający czarne balony w Green Bay, Wisconsin, był chwytem marketingowym dla krótkiego filmu zatytułowanego Gags, wyprodukowanego przez miejscowego Adama Krause. Jednak kolejne klauny zaczęły terroryzować dzieci, a czasem atakować ludzi, a komentatorzy mówili o panice i histerii. W Pensylwanii zgłoszono, że nastolatek został zamordowany przez kogoś w masce klauna. Policja później stwierdziła, że to ofiara miała maskę. Dwa tygodnie temu klaun zasztyletował nastolatka w Varberg w Szwecji. Mówi się nam, że wszędzie są „przerażające klauny”, a nawet „zabójcze klauny”. W ostatni weekend NSPCC poinformowało, że doradcy z Childline otrzymali setki telefonów od dzieci zaniepokojonych klaunami. Ludzie nazywają to wielką paniką klaunów, lub powstaniem klaunów, lub inwazją klaunów, lub szaleństwem klaunów, z 2016 roku. I jak dotąd nie wykazuje oznak abstynencji.
Klauny nigdy nie były wprost śmieszne. Koneserzy pulp fiction przywołają Pennywise’a Kinga. Fani komiksów pomyślą o antagoniście Batmana, Jokerze. Aktywiści antykorporacyjni wskażą zapewne na Ronalda McDonalda. Ale mem meme o klaunach-zabójcach jest zakorzeniony w o wiele bardziej nikczemnej rzeczywistości. David Wilson, profesor kryminologii na Uniwersytecie Miejskim w Birmingham, wykładał właśnie na ten temat wcześniej, latem, przed obecną falą incydentów związanych z klaunami. „Mamy zupełnie nowy moduł, który prowadzę na ostatnim roku, dotyczący seryjnych morderstw” – mówi. „Pokazywałem studentom kilka zdjęć morderczych klaunów. A idea klauna-zabójcy jest aż nazbyt realna, jeśli zna się historię Johna Wayne’a Gacy’ego”. Amerykański seryjny morderca i gwałciciel, Gacy został skazany za zamordowanie 33 chłopców i młodych mężczyzn w Cook Country w stanie Illinois w latach 1972-1978. Był również dobrze znany w swojej społeczności jako klaun Pogo, występując na przyjęciach dla dzieci i imprezach fundraisingowych. Podczas aresztowania, Gacy podobno powiedział: „Wiecie, klaunom może ujść na sucho morderstwo”
Strach przed klaunami znany jest jako klaunofobia. I jest to zrozumiałe, ponieważ, nawet jeśli nie są seryjnymi mordercami, klauni są już przerażający. „To mylące pytać, kiedy klauni stali się źli”, ostrzega pisarz Benjamin Radford w swojej historii, Bad Clowns. „One nigdy nie były naprawdę dobre”. Radford powołuje się na klasyczną analizę mitu Josepha Campbella, The Hero With a Thousand Faces: „Uniwersalne jest również obsadzanie antagonisty, przedstawiciela zła, w roli klauna. Diabły – zarówno lubieżne grubasy, jak i bystrzy, sprytni oszuści – zawsze są klaunami.”
„Klauni celowo wyolbrzymiają ludzką twarz i pokrywają ją farbą, aby uczynić ją mniej ludzką”, mówi Wilson. „Kiedy małe dziecko po raz pierwszy poznaje świat, posiadanie przerysowanych rysów jest niezwykle niepokojące. Sprawia, że kwestionuje ono to, co dopiero zaczyna uważać za normalne. Oczywiście, zachowanie klauna ma być zabawne, ale jeśli nie rozwinąłeś jeszcze tego poczucia świata, wtedy po prostu postrzegasz je jako dziwne, przerażające.” Nawet gdy jesteśmy już na tyle dorośli, by zrozumieć, czym są klauni, ich celem jest właśnie zaburzenie oczekiwań. Klauny „zachowują się w sposób, który przekracza granice zachowań – na przykład podbiegają i obrzucają cię wodą, choć oczywiście nigdy nie okazuje się, że to prawdziwa woda, to tylko papier”. Więc współczesne znaczenie klaunów-zabójców poprzez Johna Wayne’a Gacy’ego wpisuje się w tę szerszą kulturową coulrophobię.”
Aaron Balick, psychoterapeuta i autor książki „The Psychodynamics of Social Networking”, sugeruje, że silne uczucia związane z klaunami, które na wpół pamiętamy z dzieciństwa, przyczyniają się do podwójnej wirusowości obecnego zjawiska – wirusowości opowieści o klaunach oraz wirusowości pomysłu, że można przebrać się za klauna, by straszyć ludzi. „Psychologowie rozumieją 'zarażanie’ jako rozprzestrzenianie się idei, uczucia lub zachowania w grupie”, wyjaśnia. „Historycznie, można to było zaobserwować w małych skupiskach ludzi, wioskach i grupach – pomyśl o procesach czarownic w Salem – ale media społecznościowe umożliwiają rozszerzenie mentalności tłumu jak nigdy dotąd. A im bardziej zaraźliwe wydarzenie zbliża się do czegoś psychologicznie lub emocjonalnie głębokiego i/lub uniwersalnego, tym bardziej prawdopodobne jest, że będzie trendy.” Pomysł strasznego klauna idealnie pasuje do tego wzorca. „Ta lotna mieszanka intensywnych uczuć i zaraźliwości za pośrednictwem mediów społecznościowych rozprzestrzenia ideę uczestnictwa w emocjonalnie naładowanym zachowaniu na tak dużą populację, że nawet jeśli niewielki procent jego widzów zechce je naśladować, z pewnością zobaczymy jego przypadki daleko i szeroko.”
Alex Pentland, profesor w MIT i autor książki Social Physics: How Good Ideas Spread, zgadza się z tym. Fenomen klauna, jak mówi, jest w pewnym sensie „standardowym szaleństwem”, takim jak wcześniej planking, kiedy ludzie rywalizowali o leżenie twarzą w dół w dziwnych miejscach i publikowanie zdjęć i filmów w Internecie. Ale ponieważ ta nowa moda jest również „głęboko zakopanym memem kulturowym – dzieci boją się klaunów – ma dodatkową wiralność w porównaniu do większości”.
Dodaj kolejny czynnik: naładowane słownictwo raportów informacyjnych o incydentach z klaunami. Są one rutynowo określane jako „obserwacje” – słowo to jest zwykle używane, gdy ludzie twierdzą, że widzieli duchy lub potwora z Loch Ness, a nie facetów w kostiumach. W dniu, w którym pierwsze doniesienia o szaleństwach klaunów pojawiły się w brytyjskich mediach głównego nurtu, Mirror nagłówkował jeden z artykułów: „Creepy clowns approach girls walking to school in terrifying UK craze” („Przerażające klauny podchodzą do dziewcząt idących do szkoły w przerażającym brytyjskim szaleństwie”). Była to wymowna odmiana pierwszego zdania artykułu, które brzmiało: „Dwie uczennice zostały wczoraj podchodzone przez dwóch przerażających klaunów, jako że przerażające amerykańskie szaleństwo uderza w Wielką Brytanię”. To, że był to już „amerykański szał”, było dokładnym stwierdzeniem; ale odniesienie w nagłówku do „przerażającego brytyjskiego szału” nie mogło być prawdziwe, ponieważ do tej pory zgłoszono tylko garstkę incydentów. Czy przedwczesne mówienie o „szaleństwie” staje się samospełniającą się przepowiednią, pomagając stworzyć szaleństwo tam, gdzie go wcześniej nie było? Wielbiciele filmu Point Break będą pamiętać, że gang, który infiltruje Keanu Reeves, nazywa się Ex-Presidents: napadają na banki, nosząc gumowe maski Reagana, Cartera, Nixona i LBJ. Wyglądają prawie jak prawdziwe twarze, ale nie do końca. Jest to dobrze znany w psychologii efekt „niesamowitej doliny”. Jak wyjaśnia Tom Stafford, starszy wykładowca psychologii i kognitywistyki na Uniwersytecie w Sheffield: „Jest coś szczególnie niepokojącego w czymś, co jest prawie jak żywe, ale nie jest” – takie jak maska klauna lub namalowana twarz klauna.
Zasłanianie twarzy, co więcej, jest często postrzegane jako czynnik zwielokrotniający zagrożenie. Seryjni mordercy noszą maski w filmach typu slasher, takich jak Piątek 13-go czy Krzyk. I w nowoczesnym serialu Mr Robot, anonimowy inspirowane kolektyw hakerów-cum-social-rewolucjonistów pojawiają się publicznie w co przypominają maski Monopoly Man. (Maska w serialu jest w rzeczywistości skopiowane z 1980 roku horror krótki, The Careful Massacre of the Bourgeoisie). „Ostatecznie oceniamy ludzi patrząc na ich twarz” – mówi Wilson. „Klauni ukrywają swoją twarz, a my – w dużej mierze słusznie – nie ufamy ludziom, którzy noszą maski, ponieważ nie wiemy, jak ich ocenić.”
Przerażający klaun ucieleśnia zatem szersze kulturowe błędy współczesności – rozważmy na przykład polemikę (zwłaszcza we Francji) dotyczącą kobiet, które noszą burki i w ten sposób zasłaniają swoje twarze w miejscach publicznych. Pamiętajmy również, że klaun to dorosły mężczyzna, który próbuje przypodobać się małym dzieciom: prawdopodobnie w grę wchodzi również podświadomy lęk przed pedofilią. A sposób, w jaki szaleństwo klaunów rozprzestrzeniło się na pozornie oderwane od siebie jednostki, które następnie je odgrywają, może nam również przypominać o globalnej dynamice tego, co nazywa się „radykalizacją” za pośrednictwem Internetu. „Wątpię, by klauni znali innych klaunów bezpośrednio; nie kopiują oni swoich rówieśników, ale zamiast tego kopiują medialną opowieść o klaunach” – zauważa Stafford. „Tak więc idee sieją się wśród rozproszonych jednostek – trochę jak w przypadku niektórych pozornie samotnych terrorystów”. W tym przypadku, tak jak media ponoszą winę, gdy zapewniają terrorystom dokładnie taki rozgłos, jakiego pragną dla swoich aktów przemocy-jako-PR, media muszą przyjąć pewną odpowiedzialność za sposób, w jaki zabawna, dziwna historia o klaunach przechyliła się w niektórych przypadkach na rzeczywiste, brutalne ataki.
Co powinieneś zrobić, gdy staniesz twarzą w twarz z klaunem? Postaraj się go zignorować, radzi Wilson. „Kiedy ty i ja dorastaliśmy, napotykaliśmy ludzi, którzy zachowywali się niewłaściwie – od obnażania się do robienia niestosownych i lubieżnych komentarzy – a najlepszą radą, jaką mi dano, było po prostu odejść, unikać ich”. Nie dawaj klaunowi reakcji strachu, której pragnie; ale też nie wyzywaj go. (Klaun nie spodziewa się agresywnej reakcji i może spanikować, co może doprowadzić do eskalacji, zdaniem Wilsona, przemocy fizycznej). Po prostu odejdź i zgłoś incydent na policję.
Analogiczna strategia zadziała zapewne szerzej, w mediach i w internecie. Czyli: klauni znikną dopiero wtedy, gdy się znudzą i zaczniemy ich ignorować. W tej chwili jesteśmy w pętli, jak zauważa Stafford. „Media mają interes w informowaniu o klaunach; my, społeczeństwo, lubimy słuchać przerażających historii o klaunach; pewne jednostki podchwytują ideę bycia klaunami. I tak dalej.” Aby odesłać klaunów, musimy po prostu przestać poświęcać im uwagę, której tak desperacko pożądają – w tym przypadku trzeba przyznać, że ten artykuł z pewnością nie pomaga. „To wymrze” – przewiduje Wilson. „To fobia du jour”. Być może, po tym jak Halloween się skończy, szczyt klaunów będzie za nami, a to po prostu wyparuje. Coś innego stanie się nową modą.
Ale na razie jest to po prostu tak dobra historia, że nie możemy się powstrzymać. Zjawisko klaunów-dziwaków to fascynująca narracja oparta na współpracy – pisana zarówno przez nielicznych rzeczywistych klaunów-maruderów, jak i publiczność, która jest zarówno podekscytowana dziwną i przerażającą historią, jak i egzystencjalnie pogodzona z cyklem wiadomości, w którym fakty wydają się coraz bardziej absurdalne, a nic nie wydaje się mniej wiarygodne niż cokolwiek innego. Po Brexicie i kandydaturze prezydenckiej Trumpa, w końcu, dlaczego klauny nie powinny być również w szale?
– Ten artykuł został zmieniony 1 listopada 2016 roku. Wcześniejsza wersja powiedziała, że nastolatek w Pensylwanii został zamordowany przez kogoś w masce klauna. To było początkowo zgłoszone, ale policja później powiedziała, że to ofiara miała maskę.
{{topLeft}}
{{bottomLeft}}
{{topRight}}
{{bottomRight}}
.
{{/goalExceededMarkerPercentage}}
{{/ticker}}
{{heading}}
{{#paragraphs}}
{{.}}
{{/paragraphs}}{{highlightedText}}
- Klauni
- Kryminalni
- Felietony
- Share on Facebook
- Share. on Twitter
- Share via Email
- Share on LinkedIn
- Share on Pinterest
- Share on WhatsApp
- Share on Messenger
.