Free Press

I.What is Anachronism?

Anachronisme (uitgesproken als ah-NACK-ruh-nism) is een Grieks woord dat “terug in de tijd” betekent. Het is wat er gebeurt wanneer een auteur, opzettelijk of per ongeluk, historische gebeurtenissen, modes, technologie, enz. op de verkeerde plaats zet. Dit kan gaan om eenvoudige dingen zoals een historische film met het verkeerde type wapen in de handen van de soldaten, of het kunnen extreme onnauwkeurigheden zijn zoals holbewoners laten vechten tegen dinosaurussen. Het punt is dat het verhaal iets laat zien dat gebeurt in een tijd waarin het onmogelijk, of op zijn minst uiterst onwaarschijnlijk, zou zijn voor dat ding om te gebeuren.

II. Voorbeelden van anachronisme

Voorbeeld 1

Als je denkt aan Koning Arthur en zijn Ridders van de Ronde Tafel, stel je je waarschijnlijk een groep ridders voor in harnassen, met zwaarden en grote schilden. Dit is echter een anachronisme: een volledig harnas werd pas in de 13e eeuw na Christus gebruikt, honderden jaren na de dood van Koning Arthur (rond 550 na Christus). De echte koning Arthur droeg waarschijnlijk maliënkolders of een harnas van gehard leer, en woonde in een aarden en houten fort in plaats van een stenen kasteel.

Voorbeeld 2

William Shakespeare gebruikte soms opzettelijk anachronismen in zijn toneelstukken over de antieke wereld. Hij laat Cleopatra bijvoorbeeld biljarten, een spel dat pas meer dan 1000 jaar na haar dood bestond. Shakespeare deed dit omdat hij wilde dat zijn toneelstukken werden opgevoerd alsof de gebeurtenissen in zijn eigen tijd plaatsvonden, net zoals wij dat zouden doen met een “gemoderniseerde” versie van oude verhalen. (Stel je bijvoorbeeld een “Shakespeare” biopic voor waarin de bard in een café in Brooklyn zit en Macbeth aan het typen is op zijn laptop. Dit zou een opzettelijk anachronisme zijn, want iedereen weet dat Shakespeare nooit een computer heeft gehad.)

III. Het probleem met anachronisme

Anachronismen laten een werk “nep” en onrealistisch lijken. Ze verstoren de opschorting van ongeloof die schrijvers moeten creëren om lezers in hun fictieve verhalen te trekken. Als lezers iets tegenkomen waarvan ze weten dat het onmogelijk is, worden ze plotseling uit het verhaal gehaald, en dat is meestal niet wat je als auteur wilt. Bovendien geven ze een slechte indruk van de auteur, omdat ze suggereren dat hij of zij gewoon te lui was om het nodige onderzoek te doen.

Natuurlijk zal niet elke lezer de anachronismen opmerken of er last van hebben. Er zijn bijvoorbeeld maar heel weinig mensen die de geschiedenis van de middeleeuwse wapenrusting kennen, dus de meerderheid van de lezers zou zich niet storen aan een film waarin Koning Arthur in maliënkolder te zien zou zijn. Maar andere anachronismen liggen veel meer voor de hand: Sir Lancelot, die de ring van zijn trouwe iPhone hoort, weet onmiddellijk dat het Abraham Lincoln is die belt, en dat de president zijn hulp nodig heeft.

Dit laatste voorbeeld suggereert een van de redenen waarom auteurs opzettelijk anachronismen introduceren: het kan grappig zijn. (Meer hierover in hoofdstuk 5.)

IV. Voorbeelden van anachronismen in de literatuur

Voorbeeld 1

Anachronismen komen zelfs in de oude literatuur voor. Zo begint Vergilius’ Aeneis (geschreven rond het jaar 20 v.Chr.) met de gebeurtenissen van de Trojaanse oorlog. In de nasleep van de oorlog, als Troje in brand staat, vlucht de held naar Carthago. Troje werd echter rond 1200 v. Chr. geplunderd, en Carthago werd pas 200-400 jaar later gesticht.

Voorbeeld 2

Verschillende critici hebben hun bezorgdheid geuit over anachronismen in de Bijbel, bijvoorbeeld de aanwezigheid van kamelen in de tijd van Abraham. Het huidige archeologische bewijs suggereert dat kamelen pas rond 1000 v. Chr. in het Heilige Land verschenen, enkele eeuwen nadat Abraham zou zijn gestorven. Voor de meeste christenen en joden doen dergelijke anachronismen er natuurlijk niet toe – de kleinste details van de Bijbel zijn voor hen niet zo belangrijk als de geestelijke en ethische boodschap ervan.

V. Voorbeelden van anachronisme in de populaire cultuur

Voorbeeld 1

De Civilization-spellen zitten allemaal vol met anachronismen. Dit is natuurlijk onvermijdelijk omdat het spel gebaseerd is op het leiden van een beschaving van het stenen tijdperk naar het ruimtetijdperk, en sommige dingen zijn onvermijdelijk misplaatst naarmate het spel vordert. Spelers hebben bijvoorbeeld de mogelijkheid om als Romeinen te spelen; dit is zinvol in het begin van het spel, maar tegen het einde resulteert dit in Romeinen met kernwapens die krachtcentrales en ruimteschepen bouwen!

Voorbeeld 2

Velen denken dat Braveheart een historisch accurate weergave is van William Wallace’s veldtocht tegen de Engelsen in de jaren 1300. En de film is in veel opzichten redelijk accuraat, maar er is tenminste één belangrijk anachronisme: de mannen dragen kilts, een traditioneel Schots kledingstuk dat in de 16e eeuw in de mode kwam – 200 jaar na de dood van William Wallace.

Voorbeeld 3

De film Malcolm X (1992) is ook een redelijk accurate film; maar het is anachronistisch wanneer Malcolm iemand vraagt om “911 te bellen” na de brandbomaanslag in zijn huis. De 911-dienst werd pas in 1968 ingevoerd, drie jaar nadat het huis van Malcolm X was aangevallen.

VI. Verwante termen

Historische onnauwkeurigheid

Anachronismen zijn slechts één vorm van historische onnauwkeurigheid – het soort dat optreedt wanneer de volgorde van gebeurtenissen wordt vertroebeld, of wanneer technologieën en modes op het verkeerde moment verschijnen. Er zijn tal van andere manieren waarop een verhaal historisch onnauwkeurig kan zijn, bijvoorbeeld door de relatie tussen twee personages als romantisch af te schilderen terwijl die in feite strikt professioneel was. Maar deze onnauwkeurigheden zijn geen anachronismen, omdat ze geen betrekking hebben op de chronologie van de gebeurtenissen.

Anachronistisch/Obsolete

Soms gebruiken mensen abusievelijk het woord “anachronistisch” om iets aan te duiden dat oud, obsoleet, of verouderd is. Bijvoorbeeld, een krantenartikel verwijst naar “anachronistische papieren telefoonboeken.” Maar papieren telefoonboeken zijn niet anachronistisch in de moderne wereld. Het internet heeft ze minder gangbaar en misschien zelfs nutteloos gemaakt, maar ze zijn er nog steeds, en vrij gemakkelijk te vinden. Als een roman telefoonboeken in de bibliotheek van Thomas Jefferson zou plaatsen, zou dat een anachronisme zijn – maar het telefoonboek van vandaag is dat niet.