Homo floresiensis, bijgenaamd ‘hobbit’ omdat hij maar ongeveer 1 meter lang was, is een uitgestorven soort fossiele mens die leefde op het eiland Flores, Indonesië tijdens het Pleistoceen. Floresiensis is nog steeds gehuld in een groot aantal mysteries. Deze mensen, die voor het eerst werden opgegraven in de Liang Bua Grot in 2003, zouden oorspronkelijk tussen ca. 74.000 en ca. 12.000 jaar geleden hebben geleefd, wat hen de laatste overlevende mensen zou hebben gemaakt naast onze eigen soort Homo sapiens. Recent bewijs suggereert echter dat deze mensen in feite heel wat ouder waren: hun botten zijn nu tussen de 100.000 en 60.000 jaar oud, en de werktuigen die naast hen zijn gevonden variëren van ca. 190.000 tot ca. 50.000 jaar oud. Er zijn veel dingen die we nog niet weten over de Homo floresiensis, zoals de precieze afstamming van de soort, die nog steeds vol gaten zit.
Looks & lifestyle
Deze kleine mensen zijn nu bekend uit meer dan 100 stukjes en beetjes die toebehoorden aan iets tussen de 9 en 14 individuen, allemaal gevonden in de Liang Bua Grot. Het type-exemplaar (LB1) is een gedeeltelijk compleet skelet dat ongeveer 106 cm lang zou zijn geweest, terwijl de rest van de individuen nog iets kleiner zou kunnen zijn geweest. Vergeleken met andere mensen die rond dezelfde tijd leefden, zoals de Neanderthalers (die een ruw gemiddelde van 165 cm halen) en onze eigen lange Homo sapiens, had Floresiensis dus een heel ander gezichtspunt.
Advertentie
Gepast bij hun kleine lichamen, vertoont de enige gevonden schedel – behorende tot het LB1 specimen – een hersenomvang van ongeveer 426 cm3 (vergeleken met ruwweg 1300 cm3 voor de huidige Homo sapiens). De skeletten van de Homo floresiensis vertonen een vreemd mozaïek van kenmerken, waarvan sommige moderner en andere vrij primitief zijn; zo had hij korte benen in verhouding tot zijn armen, grote voeten (grappig genoeg in overeenstemming met zijn bijnaam “hobbit”), primitieve polsbeenderen, maar relatief modernere duimen.
Homo Floresiensis overleefde door te jagen en te verzamelen op een eiland dat duidelijk tekenen vertoonde dat het nogal geïsoleerd was en graag zijn eigen evolutionaire ding deed. Sommige kleine zoogdieren waren groter geworden dan hun broers en zussen op het vasteland, terwijl sommige grotere zoogdieren in omvang afnamen, zoals de dwerg Flores-versie van de Stegodon – een olifantachtig wezen waarop door Floresiensis lijkt te zijn gejaagd. Ook aanwezig waren komodovaranen, reusachtige ratten, en griezelige, vleesetende vogels zoals de massieve 1,8 meter hoge maraboe ooievaar. Hoewel de Homo Floresiensis vrij geavanceerde stenen werktuigen had en vermoedelijk vuur heeft gekend – wat hem zou hebben geholpen om met al deze dingen om te gaan – zijn de meer symbolische of moderne vibraties die door bewijzen van begrafenissen of persoonlijke versieringen worden opgeroepen, geheel afwezig.
Advertentie
Benaderen hun oorsprong
In het afgelopen decennium is een hele cascade van theorieën voorgesteld om te verklaren wie de voorouders van Homo floresiensis waren. Aanvankelijk waren er drie theorieën die het vaakst de kop opstaken. De eerste was dat de Homo floresiensis evolueerde uit de Aziatische Homo erectus en na aankomst op het eiland in een dwerg veranderde (dwerggroei op geïsoleerde eilanden is niet ongewoon); de tweede was dat zij afstamden van een vroege Homo-soort met wortels in Afrika, zoals de Homo habilis; en de derde theorie was dat zij misschien vroege Homo sapiens waren, getroffen door een ziekte of aandoening. Frustrerend genoeg konden deze theorieën ofwel niet alle kenmerken van de hobbit goed verklaren, of leden ze aan een gebrek aan beschikbare gegevens om de balans in het voordeel van een van deze theorieën te duwen.
Recente studies (zie, bijvoorbeeld, Argue 2017) schijnen echter wat licht in deze troebele warboel. Nieuwe gegevens suggereren dat Floresiensis inderdaad verbonden lijkt te zijn met een vroege Homo-lijn die geworteld is in Afrika (meer dan 1,75 miljoen jaar geleden) en ofwel een zustersoort is van Homo habilis specifiek, ofwel zus is van een groep die ten minste Homo habilis, Afrikaanse en Aziatische Homo erectus, en Homo sapiens omspant (en zich op een vergelijkbare evolutionaire graad bevindt als Homo habilis). De voorouders van Floresiensis moeten Afrika hebben verlaten in een tot nu toe onbekende migratie, die mogelijk zelfs voorafging aan of bijna samenviel met de eerste stappen van de Homo erectus uit Afrika, die over het algemeen wordt gezien als de eerste Homo die de sprong waagde.
Teken in voor onze wekelijkse e-mail nieuwsbrief!
In dit nieuwe schema is aangetoond dat Homo floresiensis niet nauw verwant is aan Homo erectus of Homo sapiens in het bijzonder, en vanwege deze afstand tot Homo sapiens lijkt de hele kreet dat Floresiensis een zieke vorm van Sapiens zou zijn – die toch al grote moeite had om het hele verhaal te verklaren – nu uit de pan en in het vuur te zijn beland.
Ondanks deze opheldering is er nog steeds een enorme kloof tussen deze vroege Homo (habilis?) die meer dan 1,75 miljoen jaar geleden in Afrika leefden, en Floresiensis-skeletten die tussen ca. 100.000-c. 60.000 jaar geleden op Flores in Indonesië aanwezig waren (naast werktuigen die tussen ca. 190.000-c. 50.000 jaar oud waren). De enige mogelijke stepping stone tot nu toe werd opgegraven in 2016 CE, op de site van Mata Menge, gelegen op Flores op een afstand van 74 km van Liang Bua Cave waar de Floresiensis specimens werden ontdekt. Een stuk van een kaak en enkele tanden die daar werden gevonden bleken beide een heel stuk ouder te zijn dan de Floresiensis specimens, namelijk rond de 700.000 jaar oud, en bovendien verbazingwekkend genoeg ongeveer 20% kleiner dan de hobbits. Deze fragmenten zijn dus goede kandidaten om de voorouders van Homo Floresiensis te zijn, en als dit waar is, moet hun stamboom minstens één keer uit Afrika gereisd zijn tussen hun vroege verschijning daar en de landing op Flores, minstens 700.000 jaar geleden.
Vragen
Naast de duidelijke hiaten in hun stamboom, zijn er nog meer losse eindjes aan het verhaal van de hobbit. Toen hun voorouders op avontuur gingen vanuit Afrika op een onbekend tijdstip, stond er niet alleen een lange reis tussen hen en het eiland Flores; het eiland was onhandig genoeg omringd door zoveel water dat een eenvoudige zwempartij niet zou hebben volstaan. Er is geopperd dat een tsunami of een andere plotselinge verplaatsing van water de Floresiensis afstamming van nabijgelegen plaatsen zoals Sulawesi naar de groene kusten van Flores heeft gedreven, en vooralsnog lijkt dit idee een voorzichtige consensus te hebben in het verklaren van dit stukje mysterie. Bovendien, waren deze mensen die op het eiland aankwamen al vrij klein, of werden zij klein in het isolement (wat aannemelijk lijkt, maar hoe passen de ca. 20% kleinere Mata Menge fossielen in deze vergelijking?)?
Advertentie
Op het eiland zelf zitten er natuurlijk enorme gaten in de tijdlijn van de hobbits, en we kennen eigenlijk alleen de grote lijnen – het is moeilijk om veel details over de levensstijl van deze soort in te vullen. We weten ook niet precies wanneer ze zijn verdwenen, want het gebrek aan bewijsmateriaal dat dateert van na ca. 50.000 geeft alleen aan dat we hun bestaan vooralsnog niet verder kunnen traceren, maar niet dat ze beslist niet nog een tijdje langer hebben geleefd. Bovendien, zelfs met een datering van ca. 50.000 in ons achterhoofd, geeft dat de Floresiensis een mogelijk overlappend tijdsbestek met zowel de Homo sapiensis als de Denisovans in Zuid-Oost Azië. Recente ontdekkingen hebben aangetoond dat vroege moderne mensen het meer westelijk gelegen Indonesische eiland Sumatra bereikten tussen ca. 73.000 en ca. 63.000 jaar geleden, en er is nu ook een menselijke aanwezigheid ontdekt in het noorden van Australië die teruggaat tot ongeveer 65.000 jaar geleden, dus het is niet zo’n vreemd scenario om je voor te stellen dat deze vroege groepen mensen Indonesië doorkruisten en daar de hobbits tegen het lijf liepen. Zonder enig direct bewijs hiervoor blijft het echter een open vraag of zij elkaar ook werkelijk hebben ontmoet.
Het kan nog wel even duren voordat we deze Homo floresiensis-puzzel in hogere mate hebben opgelost. Maar wanneer (of als) we dat doen, heeft hun verhaal de potentie om een zeer interessant, misschien zelfs omkerend, aspect toe te voegen aan het duidelijk complexe evolutionaire pad van de Homo. Tenslotte heeft het werk van Tolkien dat past bij de bijnaam van deze mensen ook een vervolg.
Steun onze non-profit organisatie
Met uw hulp creëren wij gratis inhoud die miljoenen mensen helpt geschiedenis te leren over de hele wereld.
Word Lid