In een kelderwerkplaats staat John Ochsendorf onder een dunne laag bakstenen die zijn vermetseld tot een golvende boog die de zwaartekracht lijkt te tarten. Met de hiel van zijn hand slaat hij tegen de bakstenen. “Hoor je dat rinkelen?” vraagt hij. “Het is strak als een trommel.”
Vanaf dit verhaal
Ochsendorf, 36, professor aan het Massachusetts Institute of Technology in civiele techniek en architectuur, laat zien waarom deze stijl van gewelfd plafond, of gewelf – veel voorkomend in kerken en andere gebouwen in het Middellandse Zeegebied – genoemd is naar de timbrel, een oud muziekinstrument met een strak gespannen tamboerijn-achtig oppervlak. Het gewelf is gebaseerd op de architectonische principes die ten grondslag lagen aan de bouw van oude Romeinse gebouwen, zoals een 33 hectare groot openbaar badhuis in het centrum van Rome dat er nog steeds staat. De elegantere technologie van het timbrelgewelf ontstond in de 14e eeuw, waarbij de zware stenen die de Romeinen gebruikten, werden vervangen door terracottategels. Ochsendorf koos voor bakstenen van 1 1/2 inch dik.
De structuur is een prototype op ware grootte van een timbrelgewelf dat nu te zien is in het Cooper-Hewitt, National Design Museum in New York City. Vault201 (genoemd naar de galerie waar het zich bevindt) maakt deel uit van de National Design Triennial van het museum – te zien tot 9 januari 2011 – die om de drie jaar wordt gehouden om innovatief design onder de aandacht te brengen. Het thema van dit jaar, “Why Design Now?” viert projecten die menselijke en milieuproblemen over de hele wereld aanpakken.
Ochsendorf hoopt te bewijzen dat stevige, oogstrelende constructies goedkoop kunnen worden gebouwd van lokale materialen. En door bijvoorbeeld klei en modder te gebruiken in plaats van staal en beton, kunnen het energieverbruik en de vervuiling die met bouwprojecten gepaard gaan, aanzienlijk worden verminderd. (De productie van cement alleen al is verantwoordelijk voor naar schatting 5 procent van alle kooldioxide-emissies wereldwijd). De bakstenen in Vault201 zijn gemaakt van 100 procent gerecycled materiaal – inclusief industrieel afval en ruw rioolwater.
“John doet echt high-tech engineering met low-tech middelen,” zegt Cooper-Hewitt Deputy Curatorial Director Matilda McQuaid. “Hij heeft deze 600 jaar oude mediterrane bouwtechniek nieuw leven ingeblazen op een manier die vandaag de dag verbluffend mooi is.”
Historisch gezien bevatten dergelijke gewelven twee of meer lagen die met elkaar versmolten waren voor stabiliteit, maar Ochsendorf bouwde een enkele laag om de inherente sterkte van de vorm aan te tonen. “Mensen verwachten niet dat iets dat zo dun is, kan blijven staan,” zegt hij. In zijn kelderwerkplaats onderstreept hij dit door een ladder van drie meter te beklimmen en op de top van het gewelf te stappen. De half dozijn architectuurstudenten die Ochsendorf hielpen bij het ontwerp en de bouw van het gewelf kijken nerveus toe, samen met verschillende leden van het New Yorkse ingenieursbureau Robert Silman Associates, die aanwezig zijn om de structurele deugdelijkheid van het gewelf voor het museum te certificeren.
De Cooper-Hewitt tentoonstelling bevat ook foto’s en time-lapse video’s van de 2007 tot 2010 bouw van het beroemdste werk van de MIT professor, het Mapungubwe National Park Interpretive Center in Zuid-Afrika. De hoge koepels van het centrum zijn gemaakt van 300.000 grondtegels die ter plekke zijn gemaakt door twee dozijn lokale arbeiders – onder toezicht van Ochsendorf, een team studenten, een architect en een ingenieur, beiden uit Zuid-Afrika. Een van de vele voordelen van deze aanpak: een vermindering van de koolstofuitstoot met 90 procent ten opzichte van standaard bouwtechnieken. Afgelopen herfst werd het centrum door het World Architecture Festival in Barcelona geëerd als het Wereldgebouw van het Jaar.
Ochsendorf gaat verder dan “vorm volgt functie.” Voor hem moet de vorm ook een dieper begrip van de impact op de omgeving volgen. “Met de industriële revolutie werd in feite 5000 jaar vooruitgang uit het raam gegooid,” zegt hij over het gemetselde gewelf. “Mensen gaan ervan uit dat gebouwen in de 21e eeuw van titanium gemaakt moeten zijn, omdat we een enge definitie van vooruitgang hebben. Misschien is een 21ste-eeuws gebouw wel gemaakt van vuil dat op een intelligente en mooie manier wordt gebruikt.”
