Free Press

Vleermuizen en knaagdieren worden beschouwd als virale reservoirs met een hoog risico – een bron voor ziekten die kunnen overslaan op mensen, en soms tot epidemieën kunnen leiden. Sommige wetenschappers hebben zelfs betoogd dat de dieren bepaalde eigenschappen hebben die de kans op spill-over van dier op mens vergroten, en dat ze daarom beter in de gaten moeten worden gehouden. Maar een nieuwe analyse suggereert dat vleermuizen en knaagdieren “niet-uitzonderlijk” zijn in hun neiging om virussen te hosten die mensen infecteren.

Kijkend naar de grootste dataset van virussen en gastheren over verschillende ordes van zoogdieren en vogels, ontdekten onderzoekers uit Schotland dat het aantal vleermuizen en knaagdiervirussen dat mensen heeft geïnfecteerd evenredig is aan het aantal soorten dat in die groepen voorkomt.

Er is “een vrij rationele numerieke verklaring voor wat schijnbaar opvallende patronen kunnen zijn,” zegt ziekte-ecoloog Daniel Streicker van de Universiteit van Glasgow, VK, die de analyse mede leidde, gepubliceerd in PNAS1 gepubliceerd op 13 april. Toekomstige surveillance-inspanningen om ziekterisico’s vanuit dierlijke bronnen te identificeren, moeten verder kijken dan specifieke diergroepen en zich richten op regio’s met een hoge biodiversiteit, zegt hij.

Maar niet iedereen is het erover eens dat dit praktisch is gezien de beperkte middelen. En aangezien vleermuizen verschillende virussen herbergen die ernstige ziekten bij mensen veroorzaken, waaronder rabiës, ebola en het ernstig acuut respiratoir syndroom-gerelateerd coronavirus (SARS-CoV), is het logisch dat zij – samen met knaagdieren – het zwaartepunt vormen van de meeste inspanningen op het gebied van virusdetectie en -bewaking. Vleermuizen zijn ook een hoofdverdachte als bron van SARS-CoV-2, het virus dat verantwoordelijk is voor de huidige pandemie.

Een spel van getallen

Uit onderzoek van afzonderlijke soorten is gebleken dat vleermuizen verhoudingsgewijs meer virussen hebben dan andere zoogdieren2, maar Streiker en Nardus Mollentze, ook aan de Universiteit van Glasgow, besloten te kijken of dit patroon bestaat bij verschillende groepen zoogdieren en vogels.

Streiker zegt dat het kijken naar dierorden een deel van de onzekerheid wegneemt over welke soort nu precies de gastheer is van een nieuw virus. Maar onderzoekers kunnen er redelijk zeker van zijn om welke diergroep het gaat, op basis van genetische vergelijkingen tussen het virus dat de mens infecteert en de virussen die in dierlijke gastheren circuleren.

Het tweetal vergeleek mens-besmettende virussen in 11 ordes, waaronder chiroptera (vleermuizen), rodentia (knaagdieren) en passeriformes (zangvogels). Voortbouwend op hun eigen en andere databases3, verzamelden zij gegevens over 415 DNA- en RNA-virussen van dieren die zich naar mensen hebben verspreid2,4.

Hun statistische analyse schatte dat diergroepen met meer soorten de neiging hebben om meer virussen te hebben, en bijgevolg, een groter aantal virussen dat naar mensen kan overspringen. Knaagdieren waren bijvoorbeeld de meest soortenrijke orde van zoogdieren in de studie; ze hadden ook het grootste aantal virussen dat naar mensen was overgegaan, zegt Streicker.

Virale factoren

In een andere statistische analyse overwoog het paar het belang van gastheerbiologie in vergelijking met virale factoren. Uit het model bleek dat de virusbiologie, zoals de wijze waarop een virus zich vermenigvuldigt of de vraag of het door insecten wordt overgebracht, een grotere rol speelde bij de spillovers dan de fysiologische of ecologische kenmerken van het reservoir.

Bijvoorbeeld, hoewel vleermuizen verondersteld worden veel verschillende virussen te herbergen vanwege hun immuunsysteem, zegt Streicker dat deze unieke kenmerken niet het risico van die virussen vergroten om over te slaan. “Er waren geen afzonderlijke groepen van dierlijke gastheren die consequent het risico verhoogden dat virussen voor mensen vormden,” zegt hij.

“Als we willen kunnen voorspellen welke virussen de meeste kans hebben om mensen te infecteren, zijn de eigenschappen van de virussen misschien informatiever dan de eigenschappen van de gastheren,” zegt hij.

Streicker suggereert dat toekomstig werk zich zou moeten richten op de viruskenmerken die hun neiging om op mensen over te springen zouden kunnen versterken, en zou moeten overwegen hoe andere factoren, zoals de handel in wilde dieren en veranderingen in het milieu, dieren in contact brengen met meer mensen en het ontstaan van virussen beïnvloeden.

Van gastheren naar mensen

De bevinding dat soortendiversiteit overeenkomt met virale rijkdom is een dwingende reden om het toezicht uit te breiden tot buiten bepaalde zoogdiergroepen, zegt ecoloog Kevin Olival, vice-president bij EcoHealth Alliance, een non-profitorganisatie voor het milieu in New York City.

Maar Olival denkt niet dat de studie het debat over de vraag of er speciale reservoirs bestaan, zal doen ophouden. In de studie werden virussen onderzocht in orden van dierlijke gastheren, in plaats van soorten – wat betekent dat soortspecifieke informatie over de gastheren verloren ging, zoals de grootte van de populatie, de dichtheid, de overvloed aan soorten en de hoeveelheid contact met mensen. Al deze factoren kunnen van invloed zijn op virale diversiteit en transmissie, zegt hij.

Hij voegt eraan toe dat het logisch lijkt om door te gaan met een aantal gerichte surveillance-inspanningen op vleermuizen en knaagdieren gezien hun staat van dienst.

Viroloog Jemma Geoghegan van de Universiteit van Otago, Nieuw-Zeeland, zegt dat voordat onderzoekers virale kenmerken kunnen gebruiken om de volgende spillover te voorspellen, er veel meer virussen moeten worden bemonsterd en gekarakteriseerd om de ware diversiteit van virussen in de natuur te onthullen. Tot die tijd denkt zij dat de surveillance-inspanningen beter gericht kunnen worden op genomische surveillance op de ‘breuklijnen’ waar mensen en dieren met elkaar in aanraking komen, zoals markten voor levende dieren. “Op die manier kunnen we snel virussen herkennen die overslaan,” zegt ze.