De Democratische Republiek Congo (DRC) is rijk aan mineralen zoals coltan, tantaal, tin en goud. Al deze delfstoffen zijn begeerd vanwege het wijdverbreide gebruik ervan in moderne technologieën, zoals halfgeleiders voor auto’s en mobiele telefoons.
Deze mineralen worden algemeen beschouwd als de kern van meer dan twee decennia van conflict in het oosten van de DRC, waarbij tientallen gewapende groeperingen in wisselende allianties betrokken zijn. Deze voortdurende spanningen hebben het leven gekost aan meer dan vijf miljoen mensen. De overvloedige mineralen in Congo worden beschouwd als een hoofdoorzaak van het conflict, omdat de mijnen waaruit zij afkomstig zijn, vermoedelijk worden gecontroleerd door gewapende groepen die de mineralen exploiteren en de inkomsten gebruiken om hun activiteiten te voeden, waardoor zij het etiket “conflictmineralen” krijgen opgeplakt.
Om die reden zijn initiatieven voor verantwoord inkopen ontstaan, in de hoop dat zij het toezicht op de toeleveringsketens van mineralen zouden vergroten. Het idee was dat ze consumenten in staat zouden stellen te eisen dat bedrijven verantwoording afleggen over waar hun mineralen vandaan komen om te garanderen dat ze conflictvrij zijn.
Maar zijn mineralen werkelijk de kern van het conflict? En helpen inspanningen op het gebied van verantwoorde winning?
Om deze vragen te beantwoorden, hebben het Deense Instituut voor Internationale Studies en de International Peace Information Service een rapport uitgebracht over de lessen die we hebben getrokken uit tien jaar onderzoek naar conflictmineralen in de DRC.
Wij ontdekten dat, hoewel sommige gewapende groeperingen afhankelijk zijn van mineralen voor hun financiering, zij het conflict in het oosten van de DRC niet aanwakkeren. Dit komt omdat de meeste groepen in het gebied zichzelf op andere manieren financieren, bijvoorbeeld door wegversperringen. Programma’s voor verantwoorde winning hebben ook hun gebreken. Ze werken niet altijd, hebben een negatief effect gehad op ambachtelijke mijnwerkers en hebben in sommige gebieden geleid tot meer onveiligheid.
Rol van mineralen
Er zijn momenteel meer dan 100 gewapende groepen in Oost-Congo.
Een tiental van hen haalt aanzienlijke inkomsten uit de mijnbouw. De NDC-Rénové, bijvoorbeeld, controleert meer dan 100 goudmijnen in Noord-Kivu. Voor deze gewapende groepen kunnen de winsten een drijfveer zijn voor hun activiteiten.
Maar dit is een zeer klein aantal van de gewapende groepen die in de DRC actief zijn. Slechts een handvol van hen bezet actief mijnterreinen. In plaats daarvan financieren de meeste rebellengroeperingen zichzelf op andere manieren, zoals door de lokale bevolking belastingen op te leggen, geld van politieke beschermheren of wegversperringen op handelsroutes.
Uit onze gegevens blijkt ook dat de meeste gewapende confrontaties niets te maken hebben met de controle over mijnbouwlocaties, maar met andere belangen – zoals wraak of controle over strategische locaties.
Deze bevindingen suggereren dat het niet de mineralen zijn die het conflict aanjagen, en dat pogingen om het conflict op te lossen door in te grijpen in mineralen, dramatisch tekortschieten.
Responsible sourcing
De overtuiging dat mineralen het conflict aanjoegen, heeft geleid tot programma’s voor verantwoord inkopen.
Richtlijnen en regelgeving – zoals de Amerikaanse Dodd Frank Act – richten zich op bedrijven die producten verkopen die “conflictmineralen” kunnen bevatten. Zij zetten hen onder druk om hun toeleveringsketens van mineralen te controleren om ervoor te zorgen dat deze niet bijdragen aan conflicten of schendingen van de mensenrechten.
Initiatieven richten zich ook op toeleveringsketens in de DRC, waarbij de herkomst van mineralen en de mensenrechtensituatie langs de toeleveringsketen worden gecontroleerd, om downstreamkopers gerust te stellen.
Deze initiatieven hebben gezorgd voor een blijvende afzetmarkt voor Congolese mineralen. Bij de mijnen die onder de programma’s vallen, was ook sprake van aanzienlijk minder gewapende inmenging. Het lijkt erop dat het hogere niveau van toezicht een afschrikmiddel vormt voor gewapende actoren.
Maar verantwoord inkopen – en de strengere regelgeving die daarmee gepaard gaat – heeft ook onbedoelde gevolgen gehad.
Eén daarvan is dat het een negatief effect heeft gehad op informele ambachtelijke mijnwerkers. Meer dan een miljoen Congolezen zijn afhankelijk van mijnbouw voor hun levensonderhoud en zij op hun beurt ondersteunen ongeveer vijf keer zo veel mensen.
In Rubaya, Oost-Congo, bijvoorbeeld, klaagden ambachtelijke mijnwerkers over toenemende armoede en werkloosheid nadat er regelingen waren opgezet om de herkomst van mineralen te traceren en ze te certificeren. Dit komt doordat handelaren – die mineralen kopen van mijnwerkers en deze doorverkopen – wachten tot zij betaald worden voor hun gecertificeerde mineralen alvorens de ambachtelijke mijnwerkers uit te betalen. Dit kan maanden duren en betekent dat alleen mijnwerkers met een beetje kapitaal het zich kunnen veroorloven om te blijven delven. Dit heeft geleid tot meer onzekerheid. Veel van de artisanale mijnwerkers die zonder werk komen te zitten, nemen hun toevlucht tot banditisme.
Een tweede zwak punt is dat het niet eens duidelijk is of de mineralen die onder verantwoorde herkomst of traceerbaarheidsprogramma’s vallen, ook daadwerkelijk conflictvrij zijn.
Onder de huidige programma’s worden verantwoord gewonnen mineralen geacht een “label” te krijgen wanneer zij uit de grond komen. Zo wordt voorkomen dat ze worden verward met mineralen van elders. Wij hebben echter vastgesteld dat dit slechts gebeurt in 58% van de mijnen die onder deze programma’s vallen. In sommige gevallen gebeurt het merken alleen op een aanzienlijke afstand van de mijn, omdat de site moeilijk toegankelijk is.
Er is ook een besmettingsprobleem, omdat de agenten die verantwoordelijk zijn voor het merken, de tags aan derden verkopen.
Deze factoren maken het moeilijk te beoordelen of de aangevoerde mineralen werkelijk “schoon” zijn.
Dit betekent niet dat we moeten afzien van verantwoorde inkoopinitiatieven. Het is een prijzenswaardig idee. En hoewel het onwaarschijnlijk is dat ze een gewapend conflict zullen oplossen, wekken ze wel het vertrouwen van de consument in de mineraalproductie van de DRC, waarvan miljoenen mensen afhankelijk zijn.
Om ervoor te zorgen dat verantwoord inkopen duurzaam is, moet een manier worden gevonden om de mazen in de wet te dichten en de ambachtelijke mijnwerkers te helpen.
Ken Matthysen, een onderzoeker van de International Peace Information Service, heeft aan dit artikel bijgedragen