Cerebrale atrofie is de morfologische presentatie van volumeverlies van het hersenparenchym dat vaak wordt gezien op transversale beeldvorming. Atrofie is geen primaire diagnose, maar een gemeenschappelijk eindpunt van een reeks ziekteprocessen die het centrale zenuwstelsel aantasten. Hoewel vaak geen aanwijsbare oorzaak wordt gevonden, kunnen bepaalde patronen van atrofie nuttig zijn in bepaalde klinische scenario’s, met name bij neurodegeneratieve ziekten.
Het is een veel voorkomende bevinding bij de oudere bevolking, en dus is er enige controverse over wanneer beeldvormende veranderingen worden bestempeld als cerebrale atrofie, in plaats van gewoon “involutioneel” of “leeftijdsgebonden” wanneer de patiënt een normale cognitie heeft.
Terminologie
Als cerebrale atrofie eenvoudigweg de compensatoire vergroting van de CSF-ruimten is door vermindering van het hersenparenchymvolume, is het verwant aan hydrocephalus ex vacuo. De laatste term wordt echter gewoonlijk gereserveerd wanneer wordt verwezen naar focaal volumeverlies in de hersenen na een pathologisch letsel (d.w.z. een bloeding) in plaats van de vaak idiopathische meer gegeneraliseerde veranderingen die met de leeftijd worden gezien.
Clinische presentatie
Omdat het geen afzonderlijke ziekte-entiteit is, is er geen uniforme wijze van presentatie en de bevinding van atrofie is vaak incidenteel wanneer beeldvorming wordt uitgevoerd voor een andere indicatie.
Cognitieve disfunctie en acute verwardheid zijn veel voorkomende redenen voor patiënten met atrofie om beeldvorming te ondergaan.
Pathologie
De onderliggende pathologische oorzaken kunnen grofweg worden onderscheiden op basis van de vraag of de atrofie focaal of gegeneraliseerd is:
- gegeneraliseerde atrofie
- leeftijdsgebonden
- cerebrovasculaire ziekte
- eind-stadium multiple sclerose
- alcoholmisbruik (cerebellaire vermian atrofie)
- drugsmisbruik
- posttraumatisch (diffuus axonaal letsel)
- post-infectief (bijv. meningitis)
- bepaalde neurodegeneratieve ziekten
- progressieve supranucleaire palsie
- focale atrofie
- post-ischemisch letsel
- post-traumatisch (bloeduitstorting, contusie)
- bepaalde neurodegeneratieve ziekten
- Alzheimer dementie
- De ziekte van Parkinson
- frontotemporale dementie
- De ziekte van Pick
- De ziekte van Huntington ziekte
- corticobasale degeneratie
Radiografische kenmerken
CT en MRI zijn even goed in staat om corticale atrofie aan te tonen, maar MRI is gevoeliger in het detecteren van focale atrofische veranderingen in de kernen. Karakteristieke kenmerken zijn onder meer prominente cerebrale sulci (d.w.z. corticale atrofie) en ventriculomegalie (d.w.z. centrale atrofie) zonder uitstulping van de derde ventriculaire uitsparingen. Het kan moeilijk zijn dit te onderscheiden van de veranderingen die bij hydrocefalie onder normale druk worden gezien.
Zekere belangrijke patronen van cerebrale atrofie die meer specifiek zijn, omvatten:
- zware frontale en anterieure temporale
- ziekte van Pick
- kop van caudatekernen
- Huntington disease
- posterior parietal en frontal
- corticobasal degeneratie
- atrofie van tectum, globus pallidus, en frontale kwabben
- progressieve supranucleaire parese
- gegeneraliseerd met atrofie van substantia nigra
- ziekte van Parkinson
- ernstige hippocampale atrofie
- Alzheimer dementie
Differentiële diagnose
- normale druk hydrocephalus
- zie artikel: hydrocefalie vs atrofie