Free Press

De meeste mensen werken met een 24-uurs biologische klok die gesynchroniseerd is met de productie van lichaamshormonen en natuurlijk licht en duisternis. Deze 24-uurs cycli staan gezamenlijk bekend als het circadiane ritme, en ze spelen een belangrijke rol in onze slaapcyclus.

Circadiane ritme slaapstoornissen – formeel bekend als circadiane ritme slaap-waak stoornissen – zijn een groep van aandoeningen die verband houden met disfuncties of onjuiste afstemming met de interne klok van het lichaam. Voorbeelden van deze stoornissen omvatten milde aandoeningen zoals jetlag, evenals meer invaliderende aandoeningen zoals vertraagde en gevorderde slaap-waakstoornis, onregelmatige slaap-waakritmestoornis, en ploegendienststoornis.

Wat is het circadiane ritme?

Het circadiane ritme is van cruciaal belang voor verschillende fysiologische processen. Naast slaap helpt dit ritme bij het reguleren van de lichaamstemperatuur, het eten en de spijsvertering, en de hormonale activiteit. De circadiane hoofdklok bevindt zich in de hypothalamus van de hersenen en bestaat uit een cluster van eiwitten die bekend staat als de suprachiasmatische nucleus (SCN). Bij een gezonde volwassene wordt deze klok om de 24 uur opnieuw ingesteld – of “ingeregeld” – op basis van licht- en duisterniscycli. Een gezond persoon die ’s morgens wakker wordt, zal in de loop van de dag geleidelijk vermoeider worden, en gevoelens van slaperigheid zullen ’s avonds, wanneer het donker is, een piek bereiken.

Het slaapritme van een persoon verandert en evolueert met de leeftijd. Dit is de reden waarom tieners vaak later naar bed gaan dan zowel jongere kinderen als volwassenen. Naarmate we ouder worden, hebben we de neiging om eerder naar bed te gaan en eerder op de dag wakker te worden.

Wat is een slaapstoornis met een circadiaan ritme?

Volgens de American Academy of Sleep Medicine (AASM) International Classification of Sleep Disorders, treedt een slaap-waakstoornis met een circadiaan ritme op als gevolg van een verandering in het interne tijdwaarnemingssysteem van het lichaam, het onvermogen van de klok om ruwweg elke 24 uur te entraineren, of een verkeerde afstemming tussen de klok en de externe omgeving van een persoon.

Wat zijn de symptomen van een slaapstoornis van het circadiaans ritme?

De symptomen van deze stoornissen kunnen variëren, maar de meeste veroorzaken overmatige slaperigheid overdag. Slapeloosheid – moeite om in slaap te vallen of te blijven – is een ander veel voorkomend probleem dat met deze stoornissen wordt geassocieerd.

Een formele diagnose van een circadiane ritme slaap-waakstoornis omvat specifieke criteria, waaronder:

1. Chronische of terugkerende slaapstoornissen als gevolg van wijzigingen in het interne circadiane ritme van het individu of misalignments tussen hun circadiane ritme en hun gewenste of vereiste werk of sociale schema.
2. Symptomen van slapeloosheid en/of overmatige slaperigheid overdag.
3. Klinisch significante distress of beperkingen voor de mentale, fysieke, sociale, beroepsmatige of educatieve prestaties van het individu die kunnen worden toegeschreven aan hun slaapstoornissen.

Zoals deze criteria aantonen, kunnen circadiane ritmeslaapstoornissen significante gezondheidseffecten veroorzaken, waaronder problemen op het werk of op school, evenals een verhoogd risico op ongevallen met voertuigen of op de werkplek.

Typen van circadiane ritme slaap-waakstoornissen

Op basis van AASM-classificaties omvatten de afzonderlijke typen circadiane ritme slaap-waakstoornissen de volgende:

Verlengde en gevorderde slaap-waakfasestoornissen

Verlengde slaap-waakfasestoornis treedt op wanneer de slaap-waakcyclus van een persoon meer dan twee uur wordt verschoven ten opzichte van wat wordt beschouwd als een typisch slaapschema. Een vertraagd circadiaan ritme kan ertoe leiden dat mensen moeite hebben om ’s nachts in slaap te vallen en ’s morgens eerder wakker te worden. Mensen met deze aandoening lijden vaak aan slaaptekort als ze school- of werkverplichtingen hebben waarvoor ze vroeg op moeten staan. Veel mensen met deze stoornis worden beschouwd als avondchronotypes, of nachtbrakers; de prevalentie onder jongvolwassenen en adolescenten is 7 tot 16%.

Vergevorderde slaap-waakfasestoornis is in wezen het tegenovergestelde: de persoon heeft de neiging om meer dan twee uur voor de gewenste tijd in slaap te vallen en wakker te worden. Een hoge leeftijd is een belangrijke risicofactor voor deze stoornis.

Om een diagnose voor vertraagde of gevorderde slaap-waakfase stoornis te krijgen, moet de patiënt symptomen gedurende ten minste drie maanden ervaren. Bovendien moeten ze ook verbeteringen in hun slaapkwaliteit en -duur melden als ze hun eigen slaapschema mogen volgen (in plaats van een schema dat wordt gedicteerd door werk of andere verplichtingen).

Irregular Sleep-Wake Rhythm Disorder

Deze stoornis wordt gekenmerkt door inconsistente slaappatronen zonder een stabiel ritme of entrainment aan dag-nachtcycli. Abnormale slaapperioden kunnen zowel slaapproblemen veroorzaken als overmatige slaperigheid overdag in de loop van de dag. De meeste mensen met een onregelmatig slaap-waakritme stoornis hebben een neurologische of neurodegeneratieve ontwikkelingsstoornis, zoals de ziekte van Parkinson, de ziekte van Alzheimer, of de ziekte van Huntington. De stoornis is ook waargenomen bij kinderen met ontwikkelingsstoornissen.

De gefragmenteerde slaapcyclus van deze stoornis levert meestal perioden van slaap op die vier uur of minder duren. Als gevolg hiervan doen mensen met een onregelmatig slaap-waakritme vaak gedurende de dag dutjes. Slaapfragmentatie kan ernstiger zijn bij Alzheimerpatiënten die last hebben van zonsondergang, waarbij rusteloosheid, onrust of verwardheid samenvallen met zonsondergang.

Non-24-Hour Sleep-Wake Rhythm Disorder

Ook bekend als free-running disorder, non-24-hour sleep-wake rhythm disorder treedt op wanneer de interne klok niet elke 24 uur wordt gereset. Als gevolg daarvan verschuift de normale slaapperiode van een persoon voortdurend en werkt zich over een periode van dagen of weken een weg rond de klok. De ernst van de symptomen hangt vaak af van het schema van de persoon en of hun verplichtingen conflicteren met hun slaapcyclus.

Mensen met deze aandoening kunnen slapeloosheidssymptomen en overmatige slaperigheid overdag hebben wanneer hun slaapperioden niet overeenkomen met het schema van hun sociale en professionele leven. Wanneer hun schema overeenkomt met de slaapperioden, ervaart een persoon met deze aandoening weinig of geen slaapstoornissen.

Deze aandoening treft vooral mensen die volledig blind zijn. De ogen van een volledig blinde persoon kunnen niet zoveel lichtsignalen naar de hersenen zenden, wat leidt tot verwarring over de tijd van de dag. Als gevolg daarvan is hun interne klok vaak niet in staat zich aan te passen aan een 24-uurs cyclus. Tussen 50% en 80% van de blinde mensen melden slaapstoornissen, en deskundigen schatten dat de helft van de volledig blinde mensen een slaap-waakritmestoornis heeft die niet 24 uur per dag duurt. Voor een diagnose zijn symptomen nodig die ten minste drie maanden aanhouden.

Shift Work Disorder

Mensen die voor hun werk geheel of gedeeltelijk ’s nachts moeten werken, hebben vaak last van een ploegendienststoornis, die wordt gekenmerkt door slapeloosheid en overmatige slaperigheid overdag. De term “ploegendienst” kan van toepassing zijn op elke dienst die buiten het traditionele schema van 9.00 tot 17.00 uur valt, maar ploegendienststoornis treft meestal degenen die laat in de nacht en/of vroeg in de ochtend werken. Roterende ploegendiensten bestaande uit dag- en nachturen kunnen ook leiden tot slaapstoornissen en slaperigheid overdag.

De meeste mensen met een ploegendienststoornis verliezen tussen één en vier uur slaap per 24 uur, en zich aanpassen aan het werk zodra hun dienst begint kan na verloop van tijd steeds moeilijker worden. Deze stoornis kan bijzonder gevaarlijk zijn omdat het de kans op ongelukken verhoogt, hetzij op hun werkplek of op de weg tijdens een late nacht of vroege ochtend pendelen.

Mensen met deze aandoening kunnen ook maagzweren ontwikkelen, en zelfmedicatie met alcohol of drugs om genoeg slaap te krijgen. De schattingen lopen uiteen, maar men denkt dat 38% van de ploegendienstwerkers deze aandoening heeft. Het komt even vaak voor bij de geslachten en verschillende raciale groepen.

Jet Lag

De meeste mensen ervaren een jetlag na vluchten die over meerdere tijdzones gaan. De aandoening, gekenmerkt door tijdelijke slaapstoornissen en vermoeidheid overdag, vertegenwoordigt een overgangsperiode waarin de interne klok van een persoon moet worden gesynchroniseerd met de lokale tijd. Jetlag-symptomen beginnen meestal één tot twee dagen na de vlucht en kunnen tot een week of twee aanhouden.

Oostwaartse reizen hebben de neiging een ernstiger jetlag te veroorzaken dan westwaartse reizen; noordwaartse en zuidwaartse reizen resulteren meestal in weinig tot geen jetlag, tenzij het vliegtuig twee of meer tijdzones doorkruist. Bovendien hangt de ernst van de symptomen vaak samen met het aantal tijdzones dat wordt doorkruist; voor veel mensen heeft het lichaam voor elke tijdzone een dag nodig om zich aan te passen.

Jetlag is meestal geen ernstige aandoening, maar het kan mensen in een neerwaartse spiraal brengen als ze geen gezonde slaaphygiëne betrachten tijdens deze periode na de vlucht. Aanhoudende symptomen kunnen leiden tot slapeloosheid en andere ernstiger slaapstoornissen.

Andere slaapstoornissen van het circadiane ritme

Stoornissen in deze categorie zijn meestal gekoppeld aan onderliggende gezondheidsaandoeningen. Ze lijken op de andere hierboven genoemde circadiane ritmeslaapstoornissen in termen van algemene symptomen, waaronder slapeloosheid en overmatige slaperigheid overdag, maar patiënten voldoen niet aan de diagnostische criteria. Dit zijn zeldzame gevallen die meestal zorg op maat vereisen van een arts of slaapspecialist.

Circadiane Ritme Slaapstoornis Behandeling

De behandeling van circadiane ritmeslaapstoornissen hangt af van de specifieke diagnose van de patiënt. De meeste behandelingen benadrukken het belang van een goede slaaphygiëne, een gezonde slaapomgeving en een consistent slaap-waakschema. Deze factoren kunnen entrainment verbeteren en slaapdeprivatie verminderen voor mensen met deze stoornissen.

Circadiane ritme slaapstoornis behandeling kan melatonine supplementen bevatten. Deze supplementen moeten door een arts worden voorgeschreven en op specifieke tijden worden toegediend om gevoelens van slaperigheid op te wekken. Juist getimede melatonine doses kunnen uw circadiane ritme en entrainment schema effectief heroriënteren. Overleg altijd met een arts voordat u melatonine neemt om er zeker van te zijn dat u gezond genoeg bent om dit te doen.

Getimede blootstelling aan helder licht in de ochtend kan mensen met een vertraagde slaap-waakfase stoornis helpen, terwijl dezelfde blootstelling in de avond kan worden gebruikt om mensen met een gevorderde slaap-waakfase stoornis te behandelen. Dit type lichttherapie kan een gezonde verschuiving in het circadiane ritme bevorderen.

Voor mensen met een ploegendienststoornis kan getimede blootstelling aan licht tijdens hun dienst nuttig zijn. Deze patiënten kunnen ook baat hebben bij een regime van dutten voor het werk en matige cafeïne inname tijdens hun dienst. Copingstrategieën om wakker te blijven tijdens hun dienst en overdag te slapen kunnen ook effectief zijn. Deze strategieën omvatten het vermijden van fel licht overdag, blootstelling aan fel licht op het werk, en het handhaven van een optimale slaapomgeving. Melatoninesupplementen of hypnotica kunnen overdag als slaapmiddel dienen, maar dit is een tijdelijke oplossing en zal de circadiane scheefgroei niet corrigeren.