Bij elke zwangerschap heeft een vrouw een kans van 3-5% op een baby met een aangeboren afwijking. Dit wordt haar achtergrondrisico genoemd. In dit informatieblad wordt ingegaan op de kritieke ontwikkelingsperioden en de soorten aangeboren afwijkingen die het gevolg kunnen zijn van blootstelling in verschillende fasen van de zwangerschap. Deze informatie mag niet in de plaats komen van medische zorg en advies van uw zorgverlener.
Wat zijn kritieke ontwikkelingsperioden?
In de zwangerschap vormt elk deel van het lichaam van de baby zich op een specifiek moment. Tijdens deze perioden kan het lichaam zeer gevoelig zijn voor schade veroorzaakt door medicijnen, alcohol of andere schadelijke blootstellingen. We noemen deze specifieke tijd de “kritieke periode van ontwikkeling” voor dat lichaamsdeel.
Verschilt de kans op soorten aangeboren afwijkingen tijdens de zwangerschap?
Ja, het risico hangt af van welk lichaamsdeel zich ontwikkelt op het moment van blootstelling. Zodra een lichaamsdeel is gevormd, loopt het niet langer het risico om grote aangeboren afwijkingen te ontwikkelen, maar sommige blootstellingen kunnen nog steeds van invloed zijn op de groei en functie ervan.
De grafiek op de volgende pagina toont de kritieke perioden van ontwikkeling voor verschillende lichaamsdelen. De grafiek begint bij de bevruchting, wanneer de eicel en de zaadcel zich samenvoegen. De op de grafiek vermelde weken zijn de “embryonale leeftijd” of “foetale leeftijd” van een zwangerschap. Dit is niet hetzelfde als een gebruikelijke manier om een zwangerschap te dateren, de “zwangerschapsduur”. De zwangerschapsduur begint op de eerste dag van de laatste menstruatie van een vrouw. Deze dag is meestal twee weken voordat een baby wordt verwekt. Dit betekent dat u de zwangerschapsduur kunt veranderen in embryonale/foetale leeftijd door er twee weken van af te trekken. Bijvoorbeeld, 12 zwangerschapsweken (sinds de dag van uw laatste menstruatie) is hetzelfde als 10 foetale weken (sinds de eerste dag van de conceptie).
De donkere balken op de grafiek geven aan wanneer elk deel het meest gevoelig is voor schadelijke blootstellingen en een risico loopt op belangrijke geboorteafwijkingen. Geboorteafwijkingen worden doorgaans als “ernstig” geclassificeerd als ze aanzienlijke medische problemen veroorzaken en een operatie of andere behandeling vereisen om ze te herstellen. Hartafwijkingen, spina bifida en klompvoeten zijn voorbeelden van grote aangeboren afwijkingen.
De licht gearceerde balken tonen perioden waarin de lichaamsdelen nog steeds het risico lopen om kleine aangeboren afwijkingen en functionele defecten te ontwikkelen. “Minder belangrijke” aangeboren afwijkingen veroorzaken op zichzelf geen significante medische problemen en vereisen meestal geen behandeling of operatie. Lichte aangeboren afwijkingen kunnen ook variaties van de normale ontwikkeling zijn. Grote ogen en grote oren zijn voorbeelden van kleine geboorteafwijkingen.
Zowel grote als kleine geboorteafwijkingen zijn lichamelijke of structurele veranderingen. Echter, “functionele” defecten veranderen hoe een deel van het lichaam werkt zonder de fysieke structuur te veranderen. Intellectuele handicap en gehoorverlies zijn beide voorbeelden van functionele defecten.
De grafiek toont ook de locatie van de meest voorkomende geboorteafwijkingen die in elke week kunnen voorkomen. In het algemeen hebben grote afwijkingen van het lichaam en de inwendige organen meer kans tussen 3 tot 12 embryo / foetale weken. Dit komt overeen met 5 tot 14 zwangerschapsweken (weken sinds de eerste dag van uw laatste menstruatie). Dit wordt ook wel het eerste trimester genoemd. Kleine afwijkingen en functionele defecten, waaronder die welke de hersenen aantasten, kunnen ook later in de zwangerschap optreden.
*Opgesteld op basis van Moore 1993, en de National Organization of Fetal Alcohol Syndrome (NOFAS) 2009.
Wat is het grootste risico van een schadelijke blootstelling tijdens de zeer vroege zwangerschap?
Schadelijke blootstellingen tijdens de zeer vroege zwangerschap hebben het grootste risico om een miskraam te veroorzaken. Een bevruchte eicel splitst zich en hecht zich aan de binnenkant van de baarmoeder tijdens de eerste twee weken van de ontwikkeling van het embryo. Zeer schadelijke blootstelling in deze periode (eerste vier weken na de eerste dag van uw laatste menstruatie) kan de hechting van het embryo aan de baarmoeder verstoren. Schadelijke blootstelling in deze periode kan ook alle of de meeste cellen van het groeiende embryo beschadigen. Problemen met de hechting aan de baarmoeder en ernstige celbeschadiging kunnen beide leiden tot een miskraam. Soms is deze miskraam al voordat een vrouw zich realiseert dat ze zwanger is.
Minder ernstige blootstellingen in deze periode kunnen slechts enkele cellen van het embryo beschadigen. De cellen van het embryo hebben een groter vermogen om zich in dit vroege stadium te herstellen dan later in de zwangerschap. Als een vrouw geen miskraam krijgt, is het volgens ons niet waarschijnlijk dat de blootstellingen in deze periode een geboorteafwijking veroorzaken.
We noemen de eerste vier weken van de zwangerschap de “alles of niets-periode”. “Alles” verwijst naar hoge blootstellingen die alle cellen van het embryo beschadigen. Deze schade veroorzaakt een vroege miskraam. “Geen’ verwijst naar blootstellingen die niet hoog genoeg zijn om een significant effect op de zwangerschap te hebben. We kunnen de regel van de “alles of niets-periode” gebruiken om het risico van veel verschillende soorten blootstellingen te bepalen. Er zijn echter enkele belangrijke uitzonderingen op deze regel. Neem contact op met MotherToBaby om uw specifieke blootstelling met onze deskundigen te bespreken.
Wat zijn de grootste risico’s van schadelijke blootstellingen tijdens het eerste trimester van de zwangerschap?
Het eerste trimester van de zwangerschap wordt gedefinieerd als tot de 14e week van de zwangerschap (13 weken en 6 dagen) gerekend vanaf de eerste dag van uw laatste menstruatie. Schadelijke blootstellingen tijdens het eerste trimester hebben het grootste risico op het veroorzaken van ernstige geboorteafwijkingen. Dat komt omdat in die periode veel belangrijke ontwikkelingsveranderingen plaatsvinden. De belangrijkste structuren van het lichaam worden in het eerste trimester gevormd. Deze omvatten de wervelkolom, het hoofd, de armen en benen. De organen van de baby beginnen zich ook te ontwikkelen. Enkele voorbeelden van deze organen zijn het hart, de maag en de longen. Terwijl het hart en de maag zich volledig vormen tijdens het eerste trimester, blijven de longen zich ook na het eerste trimester ontwikkelen.
Wat zijn de grootste risico’s van schadelijke blootstellingen tijdens het tweede en derde trimester van de zwangerschap?
Schadelijke blootstellingen tijdens het tweede en derde trimester kunnen groeiproblemen en kleine geboorteafwijkingen veroorzaken. Groei is een belangrijk onderdeel van het tweede en derde trimester. De structuren en organen die zich in het eerste trimester hebben ontwikkeld, worden groter. Baby’s met groeiproblemen kunnen veel kleiner of veel groter zijn dan gemiddeld. Dit verschil in grootte kan baby’s in gevaar brengen voor bepaalde gezondheidsproblemen.
Schadelijke blootstellingen tijdens het tweede en derde trimester kunnen ook leiden tot functionele defecten zoals leerproblemen. De hersenen maken deel uit van het centrale zenuwstelsel en ontwikkelen zich gedurende de hele zwangerschap. De belangrijkste, structurele hersenontwikkeling duurt tot ongeveer 16 foetale weken (18 zwangerschapsweken). De hersenen blijven zich echter ontwikkelen gedurende de rest van de zwangerschap, na de geboorte en tot in de jonge volwassenheid.
Weliswaar meestal minder goed onderzocht, kunnen sommige blootstellingen in het tweede of derde trimester andere zwangerschapscomplicaties veroorzaken, zoals een vroegtijdige bevalling of een laag niveau van vruchtwater (de vloeistof die de zich ontwikkelende baby in de baarmoeder omgeeft).
Ten slotte kan het gebruik van bepaalde medicijnen en geneesmiddelen aan het eind van de zwangerschap bij sommige pasgeborenen ontwenning veroorzaken. U moet uw zorgverlener altijd vertellen welke medicijnen, supplementen en/of geneesmiddelen u gebruikt.
Betekent dit dat een blootstelling op bepaalde momenten tijdens de zwangerschap schadelijk kan zijn, maar op andere momenten niet?
Ja. Stel dat uw arts u tijdens uw derde trimester een nieuw medicijn geeft om in te nemen. We noemen dit “geneesmiddel A”. U leest dat medicatie A de kans op hartafwijkingen verhoogt. Dit betekent dat baby’s een grotere kans hebben op ernstige hartafwijkingen als hun moeders deze medicatie nemen tijdens de kritieke periode van de ontwikkeling van het hart. We weten dat de kritieke ontwikkelingsperiode van het hart van 3 tot 6 embryonale weken (5 tot 8 zwangerschapsweken) is. Dit betekent dat het gebruik van deze medicatie in het derde trimester geen grote hartafwijking kan veroorzaken. Praat altijd met uw zorgverlener voordat u begint of stopt met een medicijn.