Dit is zeker geen uitputtende of definitieve lijst, maar dit zijn tien scripts die elke scenarioschrijver – of je nu een beginner bent of een doorgewinterde professional – zou moeten lezen, hoe eerder hoe beter. Al deze scenario’s zijn buitengewoon, niet alleen vanwege de kwaliteit van het schrijven, maar ook vanwege hun verstrekkende invloed op de Amerikaanse cinema.
1. Chinatown
Chinatown wordt algemeen beschouwd als het Great American Screenplay, en niet voor niets. Het is een stemmige, sfeervolle vertelling die zowel fungeert als een postmoderne interpretatie van de hardboiled P.I.-film noir uit de jaren veertig (denk aan The Maltese Falcon, Out of the Past) als een echte entree in dat genre. Structureel is het script meesterlijk. Elke actiepauze is vlijmscherp en perfect geplaatst. Je voelt de verschillende delen van het verhaal… ze zijn allemaal verschillend… en toch sluiten ze perfect op elkaar aan en vormen ze één geheel. Het script is ook ongeëvenaard in hoe het thema en karakter naadloos verbindt. Het is een duister, cathartisch verhaal dat je bijblijft lang nadat het is afgelopen.
2. Dances with Wolves
Dances With Wolves is in meerdere opzichten een buitengewoon script. Eén, het was een western en werd opgepikt en verpakt door een superster-draaide-regisseur in een tijd dat de conventionele wijsheid was dat westerns dood waren. En niet alleen was het een
western, met 180 pagina’s was het een epische western. Dat het werd gemaakt en een succes werd, geeft ons allen de hoop dat goede teksten worden opgemerkt, zelfs als ze tegen de stroom ingaan en tegen wat momenteel als commercieel wordt beschouwd.
Het script was ook een voorbeeld van de trope van een soldaat die in interactie treedt met een ras van Anderen en een gevoel van identiteit en solidariteit met hen vindt en hen verkiest boven zijn eigen volk. Zouden we The Last Samurai en Avatar hebben zonder Dances With Wolves?
3. Psycho
Psycho is een glorieuze anomalie. Het breekt zoveel regels en komt er mee weg, het is bijna crimineel. Ten eerste is er geen echte hoofdrolspeler. Janet Leigh als Marion Crane komt er nog het dichtst bij, en niet alleen is ze verre van sympathiek, ze wordt ook nog eens op een derde van de film vermoord. Het personage dat het meest innemend en sympathiek is, is de iconische Norman Bates van Anthony Perkins, en we voelen nog steeds met hem mee, zelfs nadat we de waarheid over hem te weten zijn gekomen in het einde van de film… en nu we het toch over eindes hebben, is er een beter model voor het moderne einde dan Psycho?
4. Die Hard
Die Hard veranderde voor altijd een heel genre. In plaats van de globetrottende James Bond-formule of de (heerlijke) uitspattingen van Schwarzenegger en Stallone uit de jaren tachtig, was hier een gewone man, zonder schoenen en kwetsbaar, op de verkeerde plaats op het verkeerde moment… een man die geen held wilde zijn en met plezier had toegekeken hoe iemand anders op de plaat was getreden. Die Hard bewees dat innovatie, binnen een breed commercieel kader, verkoopt als gangbusters. Eén man. Eén missie. Eén locatie. Die Hard bleek zo succesvol, dat het voor altijd infiltreerde in de Hollywood mentaliteit en zijn eigen referentiepunt werd: “it’s Die Hard on a…”
In goede en slechte tijden, zonder Die Hard waren er geen Speed, Under Siege, Passenger 57, Con Air, Air Force One, en ook geen White House Down en Olympus Has Fallen. Het bewees ook dat je een antagonist kan en moet hebben die net zo gelaagd, onderhoudend en sluw is als je protagonist. 25 jaar en vier vervolgen later, en Die Hard bestaat nog steeds als de gouden standaard van de moderne actiefilm. En het begon allemaal met het script.
5. Casablanca
Iedereen houdt van Casablanca. Het is een perfect verhaal: geweldige karakters, geweldig verhaal, geweldige verhaalbogen, geweldige boodschap, geweldige setting. Het is simpel en universeel en tijdloos, en het heeft misschien wel het krachtigste einde van alle liefdesverhalen ooit. En de grote ironie is dat, zoals de productiegeschiedenis van de film laat zien, Julius en Philip Epstein en Howard Koch het allemaal verzonnen hebben terwijl ze bezig waren. De les hier, beste schrijvers, is deze: als je niet weet wat je doet, doe dan alsof.
6. The Godfather
Over The Godfather hoeft weinig te worden gezegd, behalve dit: het toonde aan dat je van pulp kunst van Shakespeare kunt maken. Vier decennia later doen we hetzelfde met stripboeken.
7. Network
Je kunt je geen geletterder, vooruitziender en duivels vermakelijker script wensen dan Paddy Chayefsky’s Network. Het is smerig, gemeen, superslim en al met al briljant. Het is filmische satire van de hoogste orde, en het zette het precedent voor dichte, structureel ambitieuze ensembles. Zouden Tarantino, P.T. Anderson en Paul Haggis nu het soort films maken dat hun merk definieert zonder Network? Het is een must-read.
8. Forrest Gump
Forrest Gump is waarschijnlijk het meest succesvolle en iconische voorbeeld van het Traveling Angel-verhaal, waarbij het verhaal niet zozeer gaat over hoe de protagonist verandert, maar door hoe de protagonist anderen doet veranderen. Het script bewijst ook dat je creatief kunt zijn met een bewerking en het bronmateriaal kunt verbeteren… of het in ieder geval commerciëler kunt maken.
9. The Apartment
Billy Wilder’s en I.A.L. Diamond’s The Apartment hielp dramedies niet alleen een genre te maken, maar ook een mainstream genre. Het is een indie script verpakt in studio glans. Het is triest en grappig en bedrieglijk eenvoudig, en het herinnert ons eraan dat je geen omvang nodig hebt om een episch verhaal te vertellen.
10. The Silence of the Lambs
The Silence of the Lambs is weer een van die perfecte adaptaties. Het stroomlijnt het bronmateriaal met behoud van de belangrijkste beats en karakteriseringen, toon en emotionele kern.
The Silence of the Lambs en Thelma & Louise – beide geschreven, gemaakt en uitgebracht op ongeveer hetzelfde moment – luidden een nieuw tijdperk in van complexe vrouwelijke hoofdrolspelers en bewezen dat vrouwen commerciële blockbusters konden leiden. Lambs verdient ook belangrijke punten voor het zo vakkundig koppelen van protagonist en antagonist en voor het herdefiniëren van die eeuwenoude strijd om dominantie. Het heeft ook, misschien wel meer dan alles wat ervoor kwam behalve The French Connection, de politieprocedure gepopulariseerd… een genre dat het Amerikaanse film- en televisielandschap tot op de dag van vandaag verzadigt.
Dus daar heb je het. Tien onvergetelijke scripts. Wat moet er nog aan de lijst worden toegevoegd?