Ongetwijfeld Picasso’s beroemdste werk, Guernica is zeker zijn meest krachtige politieke statement, geschilderd als een onmiddellijke reactie op de verwoestende toevallige bombardementen van de nazi’s op de Baskische stad Guernica tijdens de Spaanse Burgeroorlog.
Guernica toont de tragedies van de oorlog en het lijden dat het toebrengt aan individuen, met name onschuldige burgers. Dit werk heeft een monumentale status gekregen en is een eeuwigdurende herinnering geworden aan de tragedies van de oorlog, een anti-oorlogssymbool en een belichaming van de vrede. Na voltooiing werd Guernica in een korte tournee over de hele wereld tentoongesteld, en werd beroemd en alom geprezen. Deze tournee hielp de Spaanse Burgeroorlog onder de aandacht van de wereld te brengen.
Dit werk wordt gezien als een samensmelting van pastorale en epische stijlen. Het weglaten van kleur intensiveert het drama, waardoor een reportagekwaliteit ontstaat als in een fotografische opname. Guernica is blauw, zwart en wit, 3,5 meter hoog en 7,8 meter breed, een met olieverf beschilderd doek ter grootte van een muurschildering. Dit schilderij is te zien in het Museo Reina Sofia in Madrid.
Interpretaties van Guernica lopen sterk uiteen en spreken elkaar tegen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de twee dominante elementen van de muurschildering: de stier en het paard. Kunsthistorica Patricia Failing zei: “De stier en het paard zijn belangrijke personages in de Spaanse cultuur. Picasso zelf heeft deze personages in de loop der tijd zeker gebruikt om veel verschillende rollen te spelen. Dit heeft de taak om de specifieke betekenis van de stier en het paard te interpreteren erg moeilijk gemaakt. Hun relatie is een soort ballet dat in de loop van Picasso’s carrière op verschillende manieren is geconcipieerd.”
Sommige critici waarschuwen tegen het vertrouwen in de politieke boodschap in Guernica. Zo is bijvoorbeeld de razende stier, een belangrijk motief van vernietiging hier, al eerder opgevoerd, als stier of als Minotaurus, als Picasso’s ego. Maar in dit geval stelt de stier waarschijnlijk de aanval van het fascisme voor. Picasso zei dat het wreedheid en duisternis betekende, wat vermoedelijk doet denken aan zijn profetie. Hij verklaarde ook dat het paard het volk van Guernica voorstelde.
Museumfoto van Gurnica
Historische context van het meesterwerk
Guernica is een stad in de provincie Biskaje in Baskenland. Tijdens de Spaanse burgeroorlog werd het beschouwd als het noordelijke bastion van de Republikeinse verzetsbeweging en het epicentrum van de Baskische cultuur, wat zijn betekenis als doelwit nog groter maakte.
De Republikeinse strijdkrachten bestonden uit verschillende facties (Communisten, Socialisten, Anarchisten, om er een paar te noemen) met zeer verschillende benaderingen van het bestuur en uiteindelijke doelen, maar een gemeenschappelijke oppositie tegen de Nationalisten. De Nationalisten, geleid door Generaal Francisco Franco, waren ook verdeeld in groepen, maar in mindere mate. Zij streefden naar een terugkeer naar de gouden dagen van Spanje, gebaseerd op wet, orde en traditionele katholieke familiewaarden.
Om ongeveer 16:30 op maandag 26 april 1937 bombardeerden oorlogsvliegtuigen van het Duitse Condor Legioen, onder bevel van kolonel Wolfram von Richthofen, Guernica gedurende ongeveer twee uur. Duitsland, op dat moment geleid door Hitler, had materiële steun verleend aan de Nationalisten en gebruikte de oorlog als een gelegenheid om nieuwe wapens en tactieken uit te testen. Later werden intensieve luchtbombardementen een cruciale voorbereidende stap in de Blitzkrieg tactiek.
Foto van Picasso terwijl hij aan Gurnica werkt.
Guernica is een icoon van de moderne kunst, de Mona Lisa voor onze tijd. Zoals Leonardo da Vinci een renaissance-ideaal van sereniteit en zelfbeheersing opriep, moet Guernica worden gezien als Picasso’s commentaar op wat kunst eigenlijk kan bijdragen aan de zelfbevestiging die ieder mens bevrijdt en het individu beschermt tegen overweldigende krachten als politieke misdaad, oorlog en dood.
10 Feiten van Guernica
1. Guernica, Picasso’s belangrijkste politieke schilderij, is relevant gebleven als kunstwerk en als symbool van protest, en het heeft de herinnering aan de nachtmerrie van de Baskische stad levend gehouden. Toen Picasso tijdens de Tweede Wereldoorlog in het door de nazi’s bezette Parijs woonde, vroeg een Duitse officier hem naar verluidt, toen hij een foto van Guernica in zijn appartement zag: “Heb jij dat gedaan?” Picasso antwoordde: “Nee, dat heb jij gedaan.”
2. Guernica was een opdrachtschilderij. Na het bombardement op Guernica werd Picasso zich bewust van wat er in zijn land van herkomst was gebeurd. Op dat moment werkte hij aan een muurschildering voor de Parijse tentoonstelling die in de zomer van 1937 zou worden gehouden, in opdracht van de Spaanse Republikeinse regering. Hij liet zijn oorspronkelijke idee varen en begon op 1 mei 1937 aan Guernica. Dit sprak tot zijn verbeelding, in tegenstelling tot zijn vorige idee, waaraan hij een paar maanden lang ietwat emotieloos had gewerkt. Het is echter interessant op te merken dat het bij zijn onthulling op de Parijse tentoonstelling die zomer weinig aandacht trok. Het zou later zijn kracht krijgen als zo’n krachtig symbool van de vernietiging van onschuldige levens door oorlog.
3. Misschien omdat Picasso over het bombardement op Guernica hoorde door een krantenartikel te lezen, verschijnt de suggestie van gescheurd krantenpapier in het schilderij. Het doet tevens dienst als de maliënkolder van het paard.
4. Picasso’s patriottisme en rechtvaardigheidsgevoel wogen zwaarder dan de fysieke locatie. Hij was al enkele jaren niet meer in zijn geboorteland Spanje geweest toen de nazi’s in 1937 de Spaanse stad Guernica bombardeerden. Hij woonde toen in Parijs en is nooit naar zijn geboorteplaats teruggekeerd. Niettemin heeft de aanslag, waarbij vooral vrouwen en kinderen omkwamen, de kunstenaar tot in het diepst van zijn ziel geschokt.
5. In 1974 bekladde een anti-oorlogsactivist en kunstenaar, Tony Shafrazi, de muurschildering met rode spuitverf als protest. De muurschildering was destijds te zien in het Metropolitan Museum of Art in New York. Curatoren maakten het schilderij onmiddellijk schoon, en Shafrazi ging naar de gevangenis, op beschuldiging van criminele baldadigheid.
6. Picasso stond erop dat Guernica in de Met zou blijven totdat Spanje weer een democratische republiek zou worden. Pas in 1981, na de dood van zowel de kunstenaar als Franco, konden Spaanse onderhandelaars de muurschildering eindelijk naar huis brengen.
7. Tijdens zijn creatie van “Guernica” liet Picasso een fotograaf toe om de voortgang te volgen. Historici geloven dat de resulterende zwart-wit foto’s de kunstenaar inspireerden om zijn eerdere gekleurde versies van het kunstwerk te herzien naar een grimmiger, meer impactvolle palet.
8. Niet alleen gebruikte de kunstenaar een gebrek aan kleur om de grimmigheid van de nasleep van het bombardement uit te drukken, hij bestelde ook speciaal huisverf die een minimale hoeveelheid glans had. De matte afwerking, in aanvulling op de tinten grijs, wit en blauw-zwart, zette een uitgesproken maar onopgesmukte toon voor het kunstwerk.
9. De muurschildering bevat enkele verborgen afbeeldingen. Een daarvan is een schedel, die over het lichaam van het paard is geplaatst. Een andere is een stier, gevormd uit het gebogen been van het paard. Drie dolken vervangen de tongen in de monden van het paard, de stier en de schreeuwende vrouw.
10. Twee van de signatuurbeelden van de kunstenaar, de Minotaurus en de Harlekijn, komen in Guernica voor. De Minotaurus, die irrationele macht symboliseert, domineert de linkerkant van het werk. De harlekijn, een gedeeltelijk verborgen onderdeel iets links van het midden, huilt een ruitvormige traan. De harlekijn symboliseert van oudsher dualiteit. In de iconografie van Picasso’s kunst is het een mystiek symbool met macht over leven en dood. Misschien plaatste de kunstenaar de harlekijn als tegenwicht voor de doden die hij in de muurschildering afbeeldde.