Ratten krijgen een slechte naam voor de verspreiding van de pest, of de Zwarte Dood, die miljoenen mensen in het middeleeuwse Europa doodde.
Maar het blijkt dat ratten misschien toch niet de schuldigen zijn – in plaats daarvan kan de ziekte zich van mens tot mens hebben verspreid via parasieten die mensen eten, waaronder vlooien en luizen, suggereert een nieuwe studie.
De bevindingen betwisten “de veronderstelling dat de pest in Europa voornamelijk door ratten werd verspreid,” schreven de onderzoekers in hun studie, die vandaag (16 jan.) online werd gepubliceerd in het tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences.
Plaag wordt veroorzaakt door een bacterie genaamd Yersinia pestis, die wordt gedragen door knaagdieren en hun vlooien. De ziekte is wellicht het meest bekend door de dood van naar schatting een derde van de bevolking in Europa in de jaren 1300, tijdens een pandemie die de Zwarte Dood werd genoemd. Onderzoekers weten echter niet precies hoe de ziekte tijdens deze pandemie werd overgedragen.
In de moderne tijd wordt de ziekte meestal op mensen overgebracht wanneer vlooien die zich met besmette ratten hebben gevoed, vervolgens mensen bijten. Dit zou ook tijdens de Zwarte Dood kunnen zijn gebeurd – bijvoorbeeld wanneer besmette ratten stierven, zouden hun vlooienparasieten van de pas gestorven rattengastheren op mensen kunnen zijn “overgesprongen”, volgens de Centers for Disease Control and Prevention.
Maar sommige onderzoekers beweren dat deze wijze van overdracht niet strookt met het historische bewijsmateriaal. Zo wordt in verslagen uit die tijd geen melding gemaakt van grote aantallen ratten die stierven, zoals werd gezien bij latere uitbraken in Europa vanaf de 19e eeuw, aldus de nieuwe studie. En de Zwarte Dood verspreidde zich veel verder en sneller, en doodde veel meer mensen, dan moderne uitbraken doen, zeiden de auteurs van de studie. Dit heeft ertoe geleid dat sommige onderzoekers speculeren dat menselijke parasieten een belangrijke rol hebben gespeeld bij de verspreiding van de Zwarte Dood. Bijvoorbeeld, vlooien en luizen zouden zich hebben kunnen voeden met besmette mensen, en vervolgens de ziekte hebben overgebracht op andere mensen.
In de nieuwe studie gebruikten de onderzoekers wiskundige vergelijkingen om drie verschillende modellen te maken van pestoverdracht tijdens een reeks uitbraken in Europa die de tweede pandemie wordt genoemd, die de Zwarte Dood omvat en plaatsvond tijdens de 14e tot 19e eeuw.
Eén model ging ervan uit dat de ziekte werd verspreid van ratten naar vlooien naar mensen; een tweede model ging ervan uit dat de ziekte werd verspreid van menselijke vlooien en lichaamsluizen naar andere mensen; en een derde model ging ervan uit dat de ziekte werd verspreid van mens tot mens via de lucht, wat alleen voorkomt wanneer mensen een vorm van pest ontwikkelen die bekend staat als pneumonische pest.
Gebruikmakend van openbaar beschikbare gegevens over pestdoden in negen regio’s tijdens de tweede pandemie, vonden de onderzoekers dat het menselijke parasietmodel de sterftecijfers in zeven van de negen regio’s het beste weergaf, vergeleken met de andere twee modellen.
“Over het geheel genomen suggereren onze resultaten dat pestoverdracht in Europese epidemieën voornamelijk plaatsvond door de mens, in plaats van door commensale ratten of pneumonische overdracht,” schreven de onderzoekers in hun paper.
De onderzoekers merkten op dat hun modellen met meer gegevens zouden kunnen worden verbeterd. De modellen in de huidige studie hielden bijvoorbeeld geen rekening met lokale omstandigheden die de ziekteoverdracht hadden kunnen beïnvloeden, zoals oorlog, hongersnood, immuniteit en volksgezondheidsinterventies, zeiden ze.
“Pest is ontegenzeggelijk een ziekte van significant wetenschappelijk, historisch en publiek belang, en is vandaag de dag nog steeds aanwezig in vele delen van de wereld,” zeiden de onderzoekers. “Het is daarom van cruciaal belang dat we het volledige spectrum van mogelijkheden begrijpen die deze veelzijdige, pandemische ziekte in het verleden heeft vertoond,” concludeerden ze.
Oorspronkelijk artikel op Live Science.
Recent nieuws