Koningin van Perzië in het Bijbelse verhaal van Esther die, door haar man te tarten, werd afgezet en vervangen door de volgzame Esther. Naamsvariaties: Astin; Vastis; Vasthi; Wasti. Uitspraak: (Hebreeuws) wasti; (Engels) Vashti. Wat over Vashti bekend is, staat in de boekrol van Esther, een van de geschriften in de Hebreeuwse Schrift. Haar korte, maar belangrijke verhaal omvat de eerste 27 verzen van deze “vroeg-Joodse novelle”. Vashti was de vrouw van koning Xerxes I (Ahasveros in de bijbelse tekst), en zij kan geassocieerd zijn met Perzische adel (hoewel de vrouwen van Perzische koningen uit specifieke Perzische adellijke families moesten komen, was dit niet altijd het geval).
Het verhaal van Esther heeft van oudsher een historische status. Moderne critici achten de belangrijkste plot echter onwaarschijnlijk, en velen laten slechts een kern van historiciteit toe. Talrijke kenmerken van de novelle worden bevestigd door andere historische bronnen, waaronder de regering en de persoonlijkheid van Ahasveros, geïdentificeerd als Xerxes I, die bekend stond om het bouwen van grote paleizen, het geven van overdadige feesten, en het vertonen van een oorlogszuchtig temperament. Andere details zijn echter ofwel onverenigbaar met bekende feiten of worden als te fantastisch beschouwd. Het feit dat Amestris, en niet Vashti, is opgetekend als Xerxes’ koningin gedurende de bestudeerde periode heeft vragen opgeroepen over Vashti’s historiciteit. Gezien de vele concubines en minnaressen die de koning had, is het echter niet onaannemelijk dat hij meer dan één koningin had. Vandaag de dag vinden geleerden dat het bestuderen van de literaire thema’s van het verhaal belangrijke aspecten van de wereldgeschiedenis onthult, zelfs als het niet om werkelijke gebeurtenissen gaat. Wat betreft de opname ervan in de Hebreeuwse geschriften, biedt het verhaal van Esther een verklaring voor de oorsprong van Purim, een joods feest. De kern van het boek dateert uit de periode van de Perzische overheersing (539-332 v. Chr.), en de uiteindelijke vorm kreeg waarschijnlijk vorm in de 2e eeuw v. Chr.
Vashti, die in het Boek Esther kort wordt genoemd, was een koningin wier roem bestond uit het feit dat zij weigerde zich te laten opstellen voor een groep mannen en vervolgens oneerbiedig uit het dramatische verhaal verdween. Zij werd in de harem van de koning vervangen door Esther , die in het middelpunt van de belangstelling staat als de heldin van het verhaal. Tijdens de jaarlijkse opvoering van dit verhaal tijdens het Joodse feest Purim zien jonge meisjes ervan af Vashti te spelen en verlangen zij ernaar Esther te spelen. Het publiek kan Vashti zelfs “uitjouwen” bij haar intrede, omdat het haar als een opstandig en ongewenst wezen beschouwt. Maar zelfs de woede verdwijnt snel en Vashti wordt al snel op een zijspoor gezet en vergeten.
Toch speelt Vashti eigenlijk een sleutelrol in het verhaal van Esther en in de geschiedenis van de vrouw. De onwaarschijnlijkheid dat een koningin zo moedig zou zijn om tegen het bevel van de koning in te gaan (zelfs een onredelijk bevel) is één argument dat wordt aangevoerd als bewijs tegen de historiciteit van dit verhaal. Vashti wordt meestal afgedaan als een literair middel om de weg vrij te maken voor Esthers intrede in het drama. Maar het verhaal zelf, en de huidige interpretaties van de betekenis ervan, staan ons toe de schijnwerpers lang genoeg op Vashti te richten om in haar een belangrijk personage te zien. Of zij nu een historische figuur was of niet, zij is een figuur in de wereldgeschiedenis; en zij is een voorloper van hen die geschiedenis hebben geschreven – of nog zullen schrijven – tegen de stroom in van culturele rolverwachtingen. Maar weinigen zijn zich bewust van haar heroïsche erfenis.
Hoewel we weinig weten over deze vrouw, weten we wel het een en ander over de omgeving waarin we haar aantreffen. Uit historische bronnen, en ook uit de beschrijving van de jonge vrouwen in dit verhaal, kunnen we afleiden dat iemand als Vashti zou zijn klaargestoomd voor onderwerping aan het mannelijk gezag, gehoorzaamheid aan de koning, gehoorzaamheid aan de wet, training in vrouwelijke gratie en aantrekkingskracht, en misschien intensieve schoonheidsbehandelingen. Er waren uitzonderingen op deze regel. De geschiedschrijver Herodotus, die in de 5e eeuw v. Chr. een boeiende geschiedenis van Perzië schreef, verhaalt hoe Artemisia I, na de dood van haar man, met “mannelijkheid” deelnam aan een militaire expeditie tegen de Grieken. In feite werden verhalen over haar heldendaden door de koning gebruikt om zijn “vrouwelijke” mannen te vernederen tot grotere dapperheid. Artemisia kreeg respect voor haar sluwheid en werd zelfs gevraagd om advies te geven aan Xerxes. Het is veelzeggend dat Xerxes, wanneer hij eenmaal tevreden is over Artemisia’s raad, haar als beloning op pad stuurt om voor zijn bastaardkinderen te zorgen.
Onder Xerxes’ bewind kon het dwarsliggen van de koning soms tot onverwachte clementie leiden; de algemene verwachting was echter dat zelfs een meningsverschil met de koning al op de dood zou uitlopen. Toen een van Xerxes’ trouwe onderdanen vroeg of de oudste van zijn vijf zonen gespaard kon worden van de strijd, zodat één van hen zou leven om de familietaken voort te zetten, weigerde de woedende koning niet alleen zijn verzoek, maar sneed hij die zoon ook in tweeën en plaatste elke helft aan weerszijden van de weg als markeringspunten voor het leger om doorheen te marcheren. De impulsieve koning zou, om zijn eigen aard te bespotten, de stormachtige zee hebben gegeseld en aan banden hebben gelegd als straf voor het feit dat hij hem “onrecht had aangedaan”. In het Perzische rijk dat op deze manier werd geregeerd, konden jonge maagden worden verzameld voor de harem van de koning, jonge jongens konden worden opgeroepen om als eunuchen dienst te doen, en kinderen van adel werden soms levend begraven als offer aan de goden. Dat is de historische achtergrond waarin het verhaal van Vashti zich afspeelt.
Het verhaal van Esther begint met koning Ahasveros die een lang en weelderig huisfeest geeft (180 dagen). Tijdens het laatste feest, dat een week duurde, “werd er gedronken in vaten, zonder enige terughoudendheid; want de koning had aan alle ambtenaren van zijn paleis opdracht gegeven om te doen wat ieder verlangde.” Dit overvloedige feestmaal (letterlijk “drinkgelag”) was blijkbaar alleen voor de mannen, want koningin Vashti gaf een apart, spaarzaam beschreven, banket voor de vrouwen. De impliciete reden voor de zes maanden durende extravaganza van de koning is om hem in staat te stellen “de grote rijkdom van zijn koninkrijk en de pracht en praal van zijn majesteit te tonen”. Als hoogtepunt van deze tentoonstelling is Ahasveros, “vrolijk van de wijn”, van plan om te pronken met de “kroon” van zijn bezittingen. Zijn vrouw koningin Vashti wordt opgedragen met kroon te verschijnen om haar schoonheid aan zijn ambtenaren te tonen.
Ongelooflijk genoeg weigert Vashti te komen op bevel van de koning. Hoewel de auteur geen verklaring geeft voor Vashti’s gedenkwaardige verzet, suggereert de plaatsing ervan temidden van een dronken hof, op dit moment alleen bezet door mannen, dat persoonlijke terughoudendheid en integriteit het motief zouden kunnen zijn. Het is ook mogelijk dat deze vrouw, hoewel voorbestemd om zich te schikken, gewoon haar wil doorzet. Maar gezien de onschendbaarheid van het bevel van de koning (een terugkerend thema in het verhaal), is het twijfelachtig dat Vashti haar leven in een opwelling zou riskeren. Of het nu uit bescheidenheid is of uit een opwelling, de koningin legt de koning – wiens wil wet is – een beperking op.
De brutaliteit van de koningin maakt furore aan het hof. Ahasveros brandt van woede over deze ongehoorzaamheid en raadpleegt zijn raadslieden over de te volgen gedragslijn. De adviseur van de koning, bang dat andere vrouwen zijn voorbeeld zullen volgen, beveelt aan dat Vashti wordt afgezet als koningin. In een draai aan Vashti’s eigen bedoelingen, wordt haar bevolen “nooit meer voor koning Ahasveros te komen.” Haar koninklijke positie moet worden gegeven aan iemand “beter dan zij” (d.w.z. meer gehoorzaam). Om verdere rebellie de kop in te drukken, wordt een wet in werking gesteld die bepaalt dat iedere man de baas moet zijn in zijn eigen huis, en dat iedere vrouw haar man moet eren en gehoorzamen. Het hele arsenaal aan Perzische wetten, administraties en communicatiesystemen wordt ingezet in een verwoede poging om de orde in het koninkrijk te herstellen en te verzekeren.
Er is echter een aanwijzing dat de uitoefening van macht geen volledige troost is voor een nu eenzame koning. Hoewel hij zich lijkt te bedenken over het strenge edict dat hij Vashti oplegde, bindt de onveranderlijkheid van de wet de alleenheerser aan zijn eigen decreet. Om verdere spijt te voorkomen, stellen de dienaren van de koning voor dat alle jonge maagden in het koninkrijk naar het paleis komen om te strijden om Vashti’s vrijgekomen plaats in de harem. De meisjes worden verzameld, en onder hen is Esther, een jonge “jodin” die haar afkomst geheim houdt. Elk meisje krijgt 12 maanden lang een cosmetische en parfumerende behandeling, die leidt tot een allesbepalende nacht in het bed van de koning. Alleen zij die de koning bekoren, worden terug uitgenodigd. Esther valt in de smaak bij de koning, en hij zet de koninklijke kroon op haar hoofd en maakt haar koningin “in plaats van Vashti.” Met een goed excuus om feest te vieren, geeft de koning nog een overdadig banket ter ere van Esther. Vashti is nu helemaal uit beeld. Het drama gaat verder en draait om een kwaadaardig complot tegen de Joden, waarbij Esther en haar neef Mordechai het opnemen tegen Haman, de vizier van de koning.
Sommige uitleggers zien Vashti’s duik in de vergetelheid als een nauwelijks verhulde waarschuwing voor brutale vrouwen. Esther weerspiegelt misschien een periode van sociale beroering waarin Israëlische vrouwen uit de hogere klasse begonnen te schuren onder de traditionele maatschappelijke verwachtingen en beperkingen. Als dat zo is, zo stelt Alice Laffey, dan “zijn de details van deze ‘fictie’ didactisch bedoeld: knoei niet met het systeem,
of ook jij zult worden verstoten”. Het samengaan van Vashti’s ondergang met Esthers triomf door zich te schikken naar de regels wordt gezien als een poging om het stereotype vrouwelijk gedrag te versterken. Hoewel deze interpretatie kan verklaren hoe het verhaal in de traditie heeft gefunctioneerd, zijn er enkele literaire kenmerken van de tekst die een alternatieve lezing van de bedoeling van de auteur ondersteunen.
In het inleidende verhaal, verteld voor het komische effect, wordt de koning afgeschilderd als een feestvierder en opschepper, die moet vertrouwen op externe macht en die ook moet uitoefenen. Vashti daarentegen komt trots en waardig over, gesteund door innerlijke moed. Ahasveros kan weliswaar een wet sturen om eerbetoon af te dwingen, maar de noodzaak van zo’n wanhopige maatregel onthult zijn persoonlijke ondoeltreffendheid. Vashti heeft geen touw om aan vast te knopen en geen machtsmakelaars om haar te verdedigen, en toch verdient zij stille eer. Zeker, Vashti lijdt onder de gevolgen van haar weigering om de mannen gunstig te stemmen, maar het is de dwaasheid van laatstgenoemden die in het verhaal in reliëf wordt gebracht. Het uitvoerige en kluchtige verslag van de auteur over het buitensporige gedrag van de koning staat in schril contrast met de spaarzame en ernstige verslaggeving over de vastberaden houding van de koningin. Michael V. Fox beweert dat de auteur de koning afschildert als een “hansworst”, “zwak van wil, wispelturig en egocentrisch”. Hij en zijn adviseurs zijn “een kwetterende, domme, laffe bende die zich achter een wet moet verschuilen om hun status in hun huis te versterken”. De auteur maakt hier een cruciaal punt: uiterlijk succes is niet gelijk aan innerlijke waarde. Het luxueuze paleis van de koning en zijn opperste macht zijn façades; Vashti is de ware vorstin. Deze impliciete boodschap was misschien enige troost voor de meerderheid van de mensen in West-Azië, wier bittere armoede werd bespot door dergelijke koninklijke extravagantie.
Ik stel voor dat Vashti weer op de troon wordt gezet, samen met haar zuster Esther, om samen te heersen en de psyches en daden van vrouwen te leiden.
-Mary Gendler
Zelfs als hij sympathiek is, romantiseert de auteur Vashti’s daden niet. “Het meisje dat de koning behaagt” werd in haar plaats gezet, en Vashti werd in haar plaats gezet. Ze brak uit het patroon dat van vrouwen verwacht werd, en ze betaalde daar een hoge prijs voor. Maar dit betekent niet noodzakelijkerwijs dat de auteur de daden van Vashti veroordeelt. In feite ontwikkelt de verhaallijn zich zo dat, wat Vashti zaait, Esther oogst. Vashti’s zaak sterft niet met haar verbanning, het gaat slechts sub rosa. Hoewel zij het pad niet volledig kon effenen, stelde zij haar opvolgster, Esther, in staat voet aan de grond te krijgen.
In feite is Esther niet minder opstandig. Hoewel Vashti niet zou komen als zij werd ontboden, komt Esther naar de koning zonder ontboden te worden, zoals het verhaal zich ontvouwt. Als ze ontdekt dat Ahasveros, aangemoedigd door Haman, een pogrom (georganiseerde slachting) tegen alle Joden heeft goedgekeurd, riskeert Esther haar leven om de koning ervan te overtuigen zijn moorddadige edict te herroepen. Hoewel op het ongevraagd binnentreden van de koning de doodstraf staat, die alleen wordt ingetrokken als de vorst zijn scepter uitsteekt en de bezoeker verwelkomt, waagt Esther de kans. Gehuld in haar koninklijke gewaden vraagt de mooie koningin nederig om audiëntie bij de koning; onvoorspelbaar wordt ze ontvangen. Ze verblijdt en behaagt Ahveros en Haman met een reeks banketten. Terwijl de koninklijke wacht wordt neergelaten, haalt deze schijnbaar onderdanige koningin haar echtgenoot over om een tegen-ordonnantie uit te spreken die Haman beschuldigt en het gevaar voor de Joden wegneemt. Eerst wilde Vashti haar schoonheid niet lenen om de opschepperige grillen van de koning te bevredigen, en vervolgens gebruikt Esther haar schoonheid om zijn grillige wetten omver te werpen. Het recht van een vrouw om haar eigen schoonheid te bezitten is eindelijk gerechtvaardigd.
De novelle als geheel staat bol van dergelijke “omkeringen van verwachtingen,” inclusief episodes waarin “de schurk het lot ondergaat van zijn beoogde slachtoffer,” schrijft Katheryn Darr . Na Vashti’s martelaarschap is het alsof haar geest is herrezen; insubordinaten krijgen volledige heerschappij. Mordechai, die weigert te buigen voor de imperiale Haman, beledigt de man op een manier die parallel loopt aan Vashti’s provocatie van Ahasveros. Terwijl Vashti wordt afgezet en de vrouwen in het algemeen wordt opgedragen zich te onderwerpen aan hun echtgenoten, wordt Mordechai veroordeeld tot de strop en worden de Joden in het algemeen uitgemoord. Maar, zoals de Hebreeuwse tekst aankondigt, gebeurde deze keer “het tegenovergestelde.” Interessant is dat in het geval van Vashti er geen mannelijke verdediger is om haar te hulp te komen, maar dat in het geval van Mordechai de vrouwelijke kampioen Esther redding brengt. De schurk Haman krijgt een draai aan de verheffing die hij zocht. Hij wordt letterlijk in zijn eigen kuil gehesen als de galgen die hij voor zijn slachtoffer heeft opgericht, worden gebruikt voor zijn eigen dood.
Hoewel aan het eind van het verhaal de overlevende mannen (Ahasveros en Mordechai) een symbolisch eerbetoon krijgen, worden zij volledig overtroffen door de vrouwelijke hoofdrolspelers. De eerste scène van het drama toont de wanhopige poging van de heerser om ervoor te zorgen dat de koningin naar de koning luistert; op het hoogtepunt van het verhaal neemt de koning bevelen aan van de koningin. De scheuren in de façade van mannelijke dominantie, ondanks pogingen om ze te dichten, lopen nu door tot in de grondvesten van het hof. Zoals Fox stelt: “De koning en zijn adel zijn het mikpunt van een nogal brede ironie. De wereldheerser verbant een vrouw die hij niet kan controleren, om later een nieuwe aan te nemen die hem volledig controleert.” In een wereld waar de dodelijkste belediging erin bestond een man erger te noemen dan een vrouw, laat de auteur de mogelijkheid open dat vrouwen wijzer zijn dan mannen. Sommige commentatoren hebben zelfs gesuggereerd dat Vashti’s naam een afgeleide is van het Avestische woord “vahista,” dat “de beste” betekent.
Zoals Darr opmerkt, blijkt dat Esther, evenals Vashti, “meer is dan alleen maar een mooi gezicht.” Deze twee vrouwen bepalen samen, door dapperheid en humor, de loop der gebeurtenissen in deze tragikomedie. Het verhaal in zijn geheel kondigt aan dat vrouwen niet alleen door de geschiedenis zijn geschapen, maar dat zij ook de scheppers van de geschiedenis zijn. Commentatoren die de verteller van dit verhaal beschouwen als een “proto-feminist” hebben enige basis voor een dergelijke bewering, vooral gezien de context waarin het werd geschreven.
Hoewel Vashti in het verhaal wordt afgezet, wordt zij steeds belangrijker in de vrouwengeschiedenis. Sommige vroege commentatoren op deze uitdagende koningin waren zo verontwaardigd over haar gebrek aan meegaandheid dat zij haar “de boze koningin” noemden en voor haar een schurkenstamboom van daden en relaties bedachten. Anderen, die meer sympathie voor haar zaak hadden, vonden haar tactiek onrealistisch en dwaas. Hedendaagse feministen prijzen echter Vashti’s “verdoem de gevolgen” heldendom door openlijk het gezag te trotseren en vinden in haar openhartige activisme een model dat superieur is aan Esthers stereotype gebruik van vrouwelijke listen. Marjory Zoet Bankson, kunstenares en schrijfster, stelt vast dat Vashti’s “roekeloze kracht”, ook al is die kostbaar, “beantwoordt aan een verlangen” in haarzelf om schending en uitbuiting te weigeren.
We hoeven Vashti en Esther niet tegen elkaar uit te spelen. Zij die de loop van de geschiedenis vormgeven zijn niet van hetzelfde laken een pak. Vashti, hoewel duidelijk meewerkend in veel zaken (zoals het zijn van een mooie en gracieuze gastvrouw voor het banket van de vrouwen), komt op een punt van compromisloze vasthoudendheid aan wat zij ziet als juist. Esther blijft, na een geschiedenis van meegaandheid, binnen de status quo werken. Maar ondanks haar zorgvuldige gebruik van seksuele tactieken bereikt ook Esther een punt waarop ze de rolverwachtingen overboord gooit. Hoewel ze succes had, was dat succes niet voorspelbaar.
Omdat Vashti’s daden niet persoonlijk triomfantelijk zijn, wordt haar verhaal ofwel verkeerd geïnterpreteerd als een waarschuwing, ofwel helemaal genegeerd. Zeker, het harde lot van Vashti heeft een realiteitswaarde die we niet kunnen ontkennen, en veel vrouwen zullen terecht de voorkeur geven aan een meer gematigde aanpak om verandering te bevorderen. Toch doet Vashti’s “mislukking” niets af aan haar inspanningen. Zoals Esthers triomf te danken is aan haar voorgangster, zo hebben ook anderen baat gehad bij mensen als Vashti. Vashti staat niet alleen aan de zijde van hen die veroordeeld zijn voor hun kostbare stappen, maar zij loopt ook voor hen uit die erin geslaagd zijn positieve stappen te zetten. Het was in haar weigering om met haar schoonheid te pronken dat Vashti’s vorstelijke schoonheid werd getoond voor de hele wereld om te zien.
primaire bron:
Esther (opgenomen in The New Oxford Annotated Bible). Nieuwe rev. standaard versie. NY: Oxford University Press, 1991.
supplementaire bronnen en aanbevolen lectuur:
Baldwin, Joyce G. Esther: An Introduction and Commentary. Downer’s Grove, IL: Intervarsity Press, 1984.
Bankson, Marjory Zoet. Gevlochten stromen: Esther en de manier van groeien van een vrouw. San Diego, CA: Lura-Media, 1985.
Darr, Katheryn Pfisterer. Veel kostbaarder dan juwelen: Perspectives on Biblical Women. Louisville, KY: Westminster-John Knox, 1991.
Fox, Michael V. Character and Ideology in the Book of Esther. Columbia, SC: University of South Carolina Press, 1991.
Gendler, Mary. “The Restoration of Vashti,” in Koltun’s The Jewish Woman. NY: Schocken, 1976.
Herodotus. De Geschiedenis. Trans. door David Grene. Chicago, IL: University of Chicago Press, 1987.
Laffey, Alice. An Introduction to the Old Testament: A Feminist Perspective. Philadelphia, PA: Fortress Press, 1988.
Moore, Carey A. The Anchor Bible: Esther. NY: Doubleday, 1971.
Weems, Renita J. Just a Sister Away. San Diego, CA: LuraMedia, 1988.
Carol Lakey Hess doceert aan Princeton Theological Seminary en houdt zich bezig met vraagstukken op het gebied van theologie en gender