De meesten van ons denken aan insecten als kleine automaten, levende wezens gedreven door instinct en prikkels van buitenaf om nectar op te slurpen of zoemen rond onze oren. Maar in een nieuwe studie, gepubliceerd in Proceedings of the National Academy of Sciences, suggereren onderzoekers dat insecten het vermogen hebben “voor het meest elementaire aspect van bewustzijn: subjectieve ervaring.”
De auteurs van de paper, filosoof Colin Klein en cognitief wetenschapper Andrew Barron van de Australische Macquarie University, beweren niet dat insecten diepe gedachten en verlangens hebben, zoals “Ik wil de snelste wesp in mijn nest zijn” of “Yum, deze perennectar is lekker!” Maar ze suggereren wel dat ongewervelden gemotiveerd zouden kunnen worden door subjectieve ervaring, wat het allereerste begin is van bewustzijn.
“Wanneer jij en ik honger hebben, bewegen we niet alleen in de richting van voedsel; onze honger heeft ook een bepaald gevoel dat ermee geassocieerd wordt,” vertelt Klein aan Jennifer Viegas van Discovery News. “Een organisme heeft subjectieve ervaring als zijn mentale toestanden aanvoelen als iets wanneer ze gebeuren.”
“We willen nog iets meer weten: of insecten de omgeving kunnen voelen en aanvoelen vanuit een eerste-persoonsperspectief,” schrijven Klein en Barron bij The Conversation. “In filosofisch jargon wordt dit soms ‘fenomenaal bewustzijn’ genoemd.”
Insecten hebben ook een rudimentair besef van ego, hoewel heel anders dan Narcissus of Kanye. In plaats daarvan, is het het vermogen om te handelen naar bepaalde omgevings signalen en andere te negeren. “Ze besteden niet evenveel aandacht aan alle zintuiglijke input,” vertelt Barron aan Viegas. “Het insect besteedt selectief aandacht aan wat op dat moment het meest relevant voor hem is, vandaar (het is) egocentrisch.”
Het idee is niet alleen maar filosofisch mijmeren. Het duo wijst op onderzoek in een gebied dat de middenhersenen wordt genoemd om hun idee te staven. “Bij mensen en andere gewervelde dieren (dieren met een ruggengraat en/of wervelkolom) is er goed bewijs dat de middenhersenen verantwoordelijk zijn voor het basisvermogen voor subjectieve ervaring,” vertelt Klein aan Viegas. “De cortex bepaalt veel over waar we ons bewust van zijn, maar de middenhersenen zijn datgene wat ons in staat stelt om ons in de eerste plaats bewust te zijn. Het doet dat, heel grof gezegd, door één geïntegreerd beeld van de wereld te vormen vanuit één gezichtspunt.”
Recent onderzoek waarbij insectenhersenen in kaart worden gebracht, laat zien dat hun centrale zenuwstelsel waarschijnlijk dezelfde functie vervult als de middenhersenen bij grotere dieren doen. “Dat is een sterke reden om te denken dat insecten en andere ongewervelden bewust zijn. Hun ervaring van de wereld is niet zo rijk of zo gedetailleerd als onze ervaring – onze grote neocortex voegt iets toe aan het leven,” schrijven Klein en Barron. “Maar het voelt nog steeds als iets om een bij te zijn.”
Het alleen al noemen van insectenbewustzijn, hoe minimaal ook, zal zeker controversieel zijn. Maar het is niet onredelijk. Peter Godfrey-Smith, een filosoof aan de City University van New York vertelt The New York Times dat het idee plausibel is. Tegelijkertijd zegt hij dat er veel soorten bewustzijn zijn die insecten kunnen hebben, maar veel ook dat ze waarschijnlijk niet hebben, zoals het vermogen om pijn te voelen. “Insecten kunnen subjectieve ervaring hebben,” zegt hij, “maar niet van een soort dat veel ethische gevolgen heeft.”
De onderzoekers wijzen erop dat als kleine insectenhersenen de rudimenten van bewustzijn bieden, het bestuderen ervan belangrijk zou kunnen zijn voor de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie en dingen zoals drones die rudimentaire beslissingen kunnen nemen over welk pad te vliegen.