Amerikaanse en Britse oliemaatschappijen ontwikkelden de eerste Mexicaanse olievelden tussen 1901 en 1910. Tijdens de Mexicaanse Revolutie (1910-1920) begonnen verschillende buitenlandse bedrijven met de export van productie uit putten langs de Golfkust in de staat Veracruz. In 1920 was Mexico de op één na grootste producent van ruwe olie ter wereld. De productie kelderde echter in de jaren twintig toen verschillende olievelden uitgeput raakten en Royal Dutch Shell en de Standard Oil Company of New Jersey de productie, raffinage en winning in Mexico begonnen te consolideren. In de jaren dertig deden zich twee problemen voor. Ten eerste werd in artikel 27 van de Mexicaanse grondwet van 1917 bepaald dat alle koolwaterstoffen aan de natie toebehoorden, maar de oliemaatschappijen hadden deze wet genegeerd omdat zij vóór de grondwet olievelden hadden verworven. Ten tweede vormden de Mexicaanse oliearbeiders in 1936 een nationale vakbond en gingen zij in staking, waarbij zij één collectief contract voor de gehele industrie eisten. De oliemaatschappijen verzetten zich zowel tegen de regering als tegen de vakbond tot 18 maart 1938, toen president Lázaro Cárdenas (1895-1970) de Mexicaanse bezittingen van Shell, Standard Oil en vijftien andere bedrijven in buitenlandse handen nationaliseerde. In juli 1938 richtte de regering Cárdenas Petróleos Mexicanos (PEMEX) op om deze te beheren.
Bij haar oprichting werd PEMEX een van ’s werelds grootste oliemaatschappijen en een krachtig symbool van de Mexicaanse soevereiniteit. PEMEX kreeg niet alleen een monopolie op de eigendom, maar ook op de produktie, raffinage en distributie van aardolieprodukten in het land, waarbij slechts een zeer beperkte buitenlandse deelneming was toegestaan. Het was een samenwerkingsverband dat werd beheerd door de regering en de olie-unie, met de regering als de dominerende partner. De Mexicaanse president koos het grootste deel van de raad van bestuur en de directeur-generaal. De langetermijnstrategie bestond erin de staatsoliemaatschappij ondergeschikt te maken aan nationale economische doelstellingen. Bij wijze van subsidie aan de binnenlandse industrie en het vervoer verkocht PEMEX benzine en stookolie tegen lage, door de regering vastgestelde prijzen. Het droeg ook hoge belastingen af aan de staat en vulde zijn administratie met benoemingen van Mexico’s dominante politieke partij, de Partido Revolucionario Institutional (PRI). Bovendien maakte PEMEX’s contract van 1942 met de Mexicaanse olievakbond het bedrijf in feite tot een gesloten bedrijf. Vakbondsbazen dicteerden wie wel en wie niet PEMEX’s hoge-lonen banen kreeg, en de vakbond werd bekend door corruptie en geweld. De werkgelegenheid bij PEMEX leek altijd sneller te stijgen dan de produktie. Dientengevolge diende PEMEX de economische en politieke belangen van Mexico, maar kon nooit op tegen het concurrentievermogen en de winstgevendheid van de “Seven Sisters” (de zeven grote bedrijven die toen de internationale olie domineerden: Exxon, Gulf, Texaco, Mobil, Socal, British Petroleum, en Shell).
Onder de gegeven omstandigheden heeft PEMEX wel een opmerkelijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van Mexico’s olie-industrie. Een belangrijke uitdaging was de boycot van de Mexicaanse olie-export door de internationale oliemaatschappijen. In werkelijkheid absorbeerden de binnenlandse markten reeds het grootste deel van de Mexicaanse produktie, en de aanval op Pearl Harbor in 1941 maakte een einde aan deze exportboycotten. Mexicaanse en Amerikaanse diplomaten regelden in 1942 het geschil over de betaling van de genationaliseerde eigendommen, en Mexico betaalde de oliemaatschappijen terug in de vorm van ruwe olie, hoewel Groot-Brittannië en Mexico de rekeningen voor de Shell eigendommen pas in 1947 vereffenden.
PEMEX voorzag in bijna alle energiebehoeften van een bloeiende Mexicaanse economie. Zij exploiteerde enkele nieuwe olievelden, maar was in de jaren vijftig nog sterk afhankelijk van de eigendommen van de oude maatschappijen, met name Poza Rica in Vera-cruz. PEMEX breidde zijn raffinagecapaciteit en zijn benzinestations in het hele land uit en werd populair bij Amerikaanse toeristen en grensbewoners vanwege zijn goedkope benzine. De bekendste directeur-generaal uit de beginperiode, Antonio J. Bermúdez (1892-1977), die van 1946 tot 1958 in dienst was, heeft met succes de olie-industrie verticaal onder staatscontrole gebracht, van de bron tot de pomp. Toch moesten belangrijke additieven en technologieën uit het buitenland worden betrokken. PEMEX werkte hiervoor samen met kleine onafhankelijke Amerikaanse bedrijven en leveranciers. Deze kleine bedrijven ondernamen exploratie in het kader van “risico-contracten”, waarbij zij in geval van mislukking het kapitaalverlies moesten dragen en in geval van succes de winst met PEMEX moesten delen. De Amerikaanse regering verstrekte kapitaal in de vorm van leningen aan de Mexicaanse regering voor “economische ontwikkeling”. Binnenlandse kapitaalbronnen voor de expansie van PEMEX leverden zelden meer dan 30% van haar totale investeringen
De jaren zestig waren een tijd van toenemende tegenstellingen voor PEMEX. Enerzijds voltooide zij moderniseringsprojecten die haar in staat stelden petrochemische produkten en aardgas te produceren; anderzijds namen de bewezen oliereserves af en voldeed de produktie nauwelijks aan de stijgende vraag. In 1971 werd Mexico een netto-importeur van aardolie. Maar samen met Amerikaanse leningen en aannemers met buitenlandse risico’s ontwikkelden de ingenieurs van PEMEX de Las Reformas-velden on-shore in Campeche, alsmede offshore-velden in de Golf van Campeche, net op tijd om te profiteren van de bliksemsnelle stijging van de olieprijzen na het embargo van 1973 door de Organisatie van Olie-exporterende Landen (OPEC). De razernij van de ontwikkeling resulteerde vanaf 1977 in een enorme olie-export, voornamelijk naar Amerikaanse consumenten die dankbaar waren dat Mexico ervoor had gekozen niet tot de OPEC toe te treden. De oliehausse verergerde alle inefficiënties van PEMEX, aangezien het aantal administratieve personeelsleden toenam, de boekhoudprocedures verslapten, de corruptie welig tierde, de vakbondsbazen autocratischer werden en de internationale schuld van het land toenam. De daling van de olieprijzen en Mexico’s schuldencrisis van 1982 remden de hausse af, en PEMEX werd gedwongen de exportprijzen te verlagen. De directeur-generaal werd ontslagen en later gevangen gezet op beschuldiging van corruptie.
De schuldencrisis van 1982 – een zware economische schok – leidde tot een heroverweging van PEMEX. Er ontstonden discussies over de vraag hoe het bedrijf concurrerender kon worden gemaakt. Toen de economische hervormer Carlos Salinas (1948) in 1988 president van Mexico werd, verklaarde hij dat PEMEX niet zou worden geprivatiseerd, een daad die hij strijdig achtte met artikel 27 van de grondwet, maar dat het bedrijf efficiënter zou moeten worden. Salinas zette de beruchte olievakbondsbaas José Hernández Galicia gevangen op grond van twijfelachtige beschuldigingen van vuurwapenovertredingen en corruptie om de hervormingen door te drukken. Meer dan 200.000 personeelsleden werden vervolgens ontslagen bij PEMEX, en delen van de petrochemische sector werden geprivatiseerd.
De volledige privatisering van PEMEX bleef echter een anathema, ondanks de nederlaag van de PRI in de verkiezingen van 2000. President Vicente Fox (1942) moest genoegen nemen met een professionalisering van het bestuur van het bedrijf, zoals blijkt uit de benoeming van chemisch ingenieur Raúl Muñoz Leos tot hoofd van PEMEX. In 2003 trachtte Muñoz Leos de expansie van de Mexicaanse olie- en gasproductie te stimuleren in het kader van innovatieve “meervoudige dienstencontracten” (MSC), waarbij internationale oliemaatschappijen als contractanten van PEMEX optraden voor de productie van droog (niet-geassocieerd) aardgas. Afgezien van de MSC toonde het Mexicaanse Congres weinig animo om de wettelijke hervormingen door te voeren die nodig zijn om Mexico aantrekkelijk te maken voor buitenlandse oliemaatschappijen.
SEE ALSO Boycot;Developmental State, Concept of the;Imperialism;Mexico;NAFTA;Nationalism;Nationalization;OPEC;Petroleum;Roosevelt, Franklin Delano;United States.
BIBLIOGRAPHY
Brown, Jonathan C., and Knight, Alan, eds. De Mexicaanse Petroleum Industrie in de Twintigste Eeuw. Austin: University of Texas Press, 1992.
De la Vega Navarro, Angel. La evolución del componente petrolero en el desarrollo y la transición de México (De evolutie van de oliecomponent in de ontwikkeling en de overgang van Mexico). Mexico Stad: Programa Universitario de Energía, Universidad Nacional Autonómo de México, 1999.
Meyer, Lorenzo, and Morales, Isidro. Petróleo y nación: La política petrolera en México (1900-1987) (Petroleum en natie: Oliepolitiek in Mexico). Mexico Stad: El Colegio de México, 1990.
Randall, Laura. De politieke economie van de Mexicaanse olie. New York: Praeger, 1989.
Jonathan C. Brown