Wizyta w Berlinie Wschodnim i Zachodnim jest, jak teraz uważam, pielgrzymką. Polecam go do ekonomistów, którzy są jeszcze wahania na względne możliwości wolności i regulacji państwa, do administratorów, którzy myślą, że kontrole są niezbędne do przyspieszonego wzrostu gospodarczego i ministrów, ustawodawców i polityków, którzy wierzą, że Indie gospodarcze zbawienie nie jest możliwe bez centralnie kierowanych planów pięcioletnich.
Kontrast między dwoma Berlinami nie może przegapić uwagę dziecka w szkole. Berlin Zachodni, choć jest wyspą w Niemczech Wschodnich, jest integralną częścią gospodarki zachodnioniemieckiej i dzieli dobrobyt tych ostatnich. Zniszczenia spowodowane bombardowaniami były bezstronne dla obu części miasta. Odbudowa w Berlinie Zachodnim jest praktycznie zakończona. Puste działki są często wykorzystywane do uprawy roślin. Budynki w stanie uszkodzonym należą do rzadkości. Dzielnice mieszkaniowe, w tym mieszkania dla robotników – o różnej powierzchni, nie są to szalety – oraz centra handlowe promieniują boomem. W Berlinie Wschodnim pozostała jeszcze spora część zniszczeń; poskręcane żelazo, połamane ściany i zwały gruzu to dość powszechne widoki. Nowe struktury, zwłaszcza prefabrykowane kamienice robotnicze, wyglądają ponuro.
Główne arterie Berlina Zachodniego są niemal zakorkowane przez dobrze wyglądający ruch samochodowy, niemieckie marki samochodów, duże i małe, są bardzo widoczne. Autobusy i tramwaje dominują na arteriach Berlina Wschodniego; inne pojazdy, na ogół stare i małe samochody, są w znacznie mniejszej liczbie niż w Berlinie Zachodnim. W Berlinie Zachodnim zauważa się samochody zaparkowane przed dzielnicami robotniczymi. Nowe zjawisko posiadania samochodów przez robotników, które Berlin Zachodni dzieli z USA i wieloma częściami Europy, w Berlinie Wschodnim jest nieznane. W przeciwieństwie do tego, co można zobaczyć w Berlinie Zachodnim, tutejsze budynki są na ogół szare od zaniedbania, wyposażeniu brakuje blasku i jakości, a drogi i chodniki są zaniedbane, podobnie jak w naszych miastach.
Kontrast ten dotyczy również witryn sklepowych. Domy towarowe w Berlinie Zachodnim są przepełnione ubraniami, innymi rzeczami osobistymi i wieloma sprzętami gospodarstwa domowego, kusząco wyeksponowanymi. W Berlinie Wschodnim nie widać niczego porównywalnego. Mieszkańcy Berlina Wschodniego odwiedzają Berlin Zachodni, aby niezauważenie zabrać z powrotem to, co uda im się kupić. W sklepach spożywczych w Berlinie Wschodnim wystawione są tanie artykuły w obojętnych opakowaniach lub pojemnikach, a ceny porównywalnych artykułów, mimo złej jakości, są wyraźnie wyższe niż w Berlinie Zachodnim. Podobny kontrast można zaobserwować, wchodząc do restauracji w Berlinie Wschodnim. Wątpliwości przybysza, czy zapłata zostanie przyjęta w markach zachodnich, szybko się rozwiewają. Przyjmuje się je z przymrużeniem oka. Kawa i lody kosztują 3,10 marki: aby zaoszczędzić na dewizach, kawa jest mocno zmieszana z syntetykami; w Berlinie Zachodnim serwuje się samą prawdziwą kawę, którą można dostać za połowę ceny.
Granica między Berlinem Wschodnim i Zachodnim jest nominalna. Nie ma żadnych formalności związanych z przejściem przez port, co jest normalną praktyką. Zwłaszcza obcokrajowcy mogą dość swobodnie przekraczać granicę. Strażnicy policyjni znajdują się z reguły tylko po stronie wschodniej. W kolei podziemnej przemieszczanie się między Wschodem a Zachodem jest praktycznie swobodne; zmiana nieświadomego personelu stacji wskazuje na przekroczenie granicy. Ogólnie niechlujny ubiór ludzi wchodzących do miasta jest kolejnym dowodem na wejście do Berlina Wschodniego.
Zwiedzanie Berlina Wschodniego sprawia wrażenie zwiedzania obozu więziennego. Ludzie nie wydają się czuć wolni. W uderzającym kontraście z serdecznością mieszkańców Berlina Zachodniego, wykazują niechęć do rozmów z obcymi, na ogół zasłaniając się zarzutem, że nie rozumieją angielskiego. W częstych odstępach czasu na chodnikach można natknąć się na przechadzających się umundurowanych policjantów i wojskowych. Oprócz białej uzbrojonej policji drogowej i policji w rutynowych samochodach patrolowych, umundurowanych mężczyzn rzadko widuje się na drogach Berlina Zachodniego.
Ale ludzie partii komunistycznej są elokwentni. Oni mają gotowe wyjaśnienie dla kontrastu między Berlinem Wschodnim i Zachodnim. Berlin Zachodni jest częścią imperium dolara! Dla propagandowego efektu amerykańscy kapitaliści przelewają pieniądze do Berlina Zachodniego; kiedy ta transfuzja krwi się skończy, zachodnioniemiecka gospodarka upadnie. Z drugiej strony, wschodnioniemiecki dobrobyt opiera się na solidnych fundamentach – ciężkiej i oddanej pracy wschodnioniemieckich robotników. Choć postęp może być powolny, będzie trwał.
Jest to rażąco mylące wyjaśnienie. Nie jest prawdą, że zachodnioniemiecki dobrobyt opiera się na kapitale zagranicznym; nie jest też powierzchowny i tymczasowy. Pomoc zagraniczna odegrała wprawdzie ważną rolę w przyspieszeniu odbudowy w początkowej fazie, ale i tak w okresie od kwietnia 1948 r. do końca 1954 r. stanowiła ona 6,7 procent inwestycji brutto tego okresu. Pomoc zagraniczna odegrała o wiele bardziej istotną rolę w postępie planowania w Indiach: stanowiła 23 procent inwestycji w sektorze publicznym i korporacyjnym sektorze prywatnym w pierwszych trzech latach Drugiego Planu. O wiele bardziej zgodne z faktami jest stwierdzenie, że – podobnie jak w przypadku Kanady – stały niemiecki dobrobyt przyciągnął kapitał zagraniczny, niż że dobrobyt ten opierał się na kapitale zagranicznym. W ostatnich latach nastąpił nowy odpływ kapitału niemieckiego, który w 1959 roku wyniósł 1,64 miliarda DM (185 crores), a mimo to niemiecki dobrobyt nadal utrzymuje się na trendzie wzrostowym. Wartości akcji w Niemczech od 1951 roku, dotrzymując kroku produktowi narodowemu, rosły w tempie 28 procent rocznie, na tle porównywalnej stabilności cen. Nie stałoby się tak, gdyby gospodarce brakowało solidności i stabilności.
Aby wyjaśnić kontrast obu Berlinów, musimy sięgnąć głębiej: główne wyjaśnienie leży w rozbieżnych systemach politycznych. Ponieważ ludzie są ci sami, nie ma różnicy w talentach, umiejętnościach technologicznych i aspiracjach mieszkańców obu części miasta. W Berlinie Zachodnim wysiłki są spontaniczne i kierowane przez wolnych ludzi, pod wpływem impulsu do działania. W Berlinie Wschodnim wysiłki są centralnie kierowane przez komunistycznych planistów, którym nie brakuje determinacji w dążeniu do szybkiego postępu; chęć postępu jest szczególnie silna, choćby po to, by zademonstrować możliwości komunizmu zagranicznym gościom odwiedzającym oba Berlina. Kontrast dobrobytu jest przekonującym dowodem wyższości sił wolności nad scentralizowanym planowaniem. Trudno oprzeć się wrażeniu, że robotnicy w Berlinie Wschodnim, pozbawieni bodźców w postaci pełnego prawa własności do owoców swojego wysiłku, niechętnie dają z siebie wszystko.
Znajduje to odzwierciedlenie w niesłabnącej emigracji z Berlina Wschodniego do Zachodniego. Emigranci muszą pozostawić za sobą cały swój majątek, poza ubraniem i kosztownościami, które mogą dyskretnie przenosić. Trasą, którą pokonują jest zazwyczaj kolej podziemna. Po dotarciu do Berlina Zachodniego emigranci mają zapewnioną gościnę w ośrodku recepcyjnym w Marienfelds. W zależności od wyboru, możliwości zatrudnienia i pochodzenia wyjeżdżają do różnych części Niemiec Zachodnich. Najwięcej emigrantów jest w wieku od 18 do 45 lat; chęć wyjazdu jest duża wśród techników, profesjonalistów i intelektualistów. Podczas gdy liczba ludności w Niemczech Zachodnich rośnie, liczba ludności w Niemczech Wschodnich maleje. Komuniści nigdy nie mogą dać zadowalającego wyjaśnienia temu dziwnemu zjawisku robotników z własnego wyboru, porzucających swój raj, zostawiających krewnych, powinowatych i dobytek, by zacząć życie od nowa w rozpadającej się społeczności zdominowanej przez kapitalistycznych wyzyskiwaczy.
Przepływ ruchu, ludzkiego i finansowego, jest przeważnie jednokierunkowy, ze wschodu do Berlina Zachodniego. Znajduje to odzwierciedlenie w dużej podaży marek wschodnich oraz w kursie wymiany na wolnym rynku. Jedna marka zachodnia kupuje 4 1/4 marek wschodnich, przy czym oficjalny kurs wynosi jeden do jednego. Wymiany po wolnym kursie można dokonać w bankach lub w kantorach na ważnych stacjach kolejowych Berlina Zachodniego. To wyjaśnia ten błysk w oku, kiedy mieszkańcy Berlina Wschodniego otrzymują wypłaty w markach zachodnich po oficjalnym kursie.
Teatry, kioski i księgarnie w Berlinie Wschodnim wystawiają produkty domowe i materiały propagandowe na temat osiągnięć komunizmu. Dla zaczerpnięcia świeżego powietrza, wiadomości, literatury i rozrywek wolnego świata mieszkańcy Berlina Wschodniego odwiedzają Berlin Zachodni. Z sympatii dla nich Bonn i Berlin Zachodni dotują domy kinowe, aby umożliwić im przyjmowanie płatności w markach wschodnich, przy czym kwota dotacji jest rzędu 10 milionów marek rocznie.
Kontrast w osiągnięciach, który z czasem się powiększył, jest ciężkim obciążeniem dla komunistycznych nerwów i niewątpliwie stanowi czynnik w „problemie berlińskim”. Na początku Berlin Wschodni był lepiej odżywiony i ubrany niż Berlin Zachodni. Wraz z nadejściem wolnorynkowej polityki profesora Erharda w 1948 roku – kiedy to wyrzucił on „do kosza na śmieci, za jednym zamachem, setki dekretów ogłaszających kontrole i ceny” – zachodnioniemiecka gospodarka zaczęła rozkwitać i wkrótce wyprzedziła Niemcy Wschodnie.
Statystyki zachodnioniemieckiego postępu świadczą wymownie o wyższości sił wolności. Produkt narodowy brutto Niemiec Zachodnich wzrastał w ostatnim dziesięcioleciu w tempie 17% rocznie – jest to rekord świata pod względem stałego wzrostu w tak wysokim tempie – a zachodnioniemieckie płace wzrosły w tym samym okresie o około 90%. Od czasu przywrócenia swobody producentom i konsumentom pozycja płatnicza wykazuje rosnące nadwyżki. Niemiecki eksport awansował z piątego na drugie miejsce w świecie.
To, że istnieje wrodzony konflikt między wolnością a postępem, jest złudzeniem, które zaciemnia wizję decydentów w wielu krajach, w tym w naszym własnym. Polityka zapewniająca wolność gospodarczą, w każdym przypadku, uratowała gospodarki z półstagnacji, na którą skazała je kontrola i etatyzm. Dowodzą tego przykłady Niemiec Zachodnich, Belgii, Szwajcarii, Włoch, Japonii, Hong-Kongu, a ostatnio także Francji. W ciągu niespełna dziesięciu lat Niemcy Zachodnie osiągnęły większy dobrobyt ekonomiczny obywateli niż Rosja po 40 latach bezwzględnej regimentacji. Komunizm przyczynia się do postępu sektorowego, a nie ogólnego, zwłaszcza w dziedzinach, w których wolność jest w pełni dozwolona, jak w naukach ścisłych (Sputnik).
Ta praca została pierwotnie opublikowana w numerze The Indian Libertarian z 15 sierpnia 1960 roku. Został wybrany do publikacji na stronie Libertarianism.org przez indyjskich liberałów. Wprowadzono poprawki, aby poprawić literówki i unowocześnić interpunkcję.
IndianLiberals.in jest internetową biblioteką wszystkich indyjskich pism liberalnych, wykładów i innych materiałów w języku angielskim i innych językach regionalnych Indii. Materiał, który został zebrany do tej pory zawiera liberalne komentarze od początku XIX wieku do czasów współczesnych. Portal ma pomóc zachować często nieznaną, ale bardzo bogatą indyjską tradycję liberalną i wyjaśnić znaczenie tych pism w dzisiejszym kontekście.