Mensen als soort houden ervan om inspiratie te halen uit verschillende culturen, gebruiken en tradities, en geloof het of niet, Kerstmis is niet anders. Als je dacht dat die gezellige tradities die je kent en liefhebt alleen maar over het vieren van Kerstmis gingen, denk dan nog eens na! Dingen zoals kussen onder de maretak, kerstliederen, kransen en zelfs het geven van geschenken waren allemaal aspecten van heidense feestdagen die in de beginjaren werden aangepast aan de kerstvieringen.
Bomen versieren, feesten met geliefden, sokken ophangen bij het haardvuur, en jezelf suf drinken zijn niet anders – ze maken allemaal deel uit van de heidense geschiedenis en heilige feestdagen. In feite zijn de meeste culturele aspecten die we associëren met Kerstmis doordrenkt van heidense wortels.
Enkele heidense tradities die met Kerstmis worden geassocieerd:
- Geschenken,
- Het beeld van de Kerstman,
- Kerstkousen,
- Kerstliederen,
- De zalen versieren met hulst, en
- Bomen versieren.
Wie waren de heidenen?
Voreerst, wat bedoelen we als we zeggen heiden? Dit is een breed begrip dat iedereen omvat van de Romeinen tot de Noormannen in Scandinavië. Toen het Christendom zich in de vroege jaren na Christus door Europa verspreidde, leerden missionarissen een heleboel verschillende groepen mensen kennen met verschillende religieuze systemen en overtuigingen. Al deze mensen en religies werden samengevat onder de verzamelnaam ‘heidenen’.
Hoewel de christenen zich ten doel stelden hun godsdienst over Europa te verspreiden, waren zij nog steeds gefascineerd door veel van de gewoonten en gebruiken van de heidenen. Ze waren duidelijk genoeg gefascineerd om een paar van die geloven en tradities op te pikken en aan te passen als onderdeel van Christelijke vieringen!
De viering van de winterzonnewende
Lees verder en je zult ontdekken dat Kerstmis is geïnspireerd op tradities van de Romeinen, Kelten, Noormannen, Druïden, en meer (allemaal heidenen). In die tijd deelden al deze verschillende groepen één groot feest dat toevallig rond de kersttijd viel – de winterzonnewende. Mensen die op het noordelijk halfrond leven vieren de winterzonnewende (of de kortste dag van het jaar) precies in het midden van december, en daarom viel Kerstmis toevallig rond dezelfde tijd als veel bestaande heidense feestdagen.
De winterzonnewende was een groot deel van het heidense leven. Omdat zij voornamelijk landbouwers waren, markeerde de winter het einde van de oogst van het jaar en de kans om van het gezelschap van geliefden te genieten en uit te rusten van het zwoegen op het land. De heidenen konden in de winter de landbouw staken en wijdden zich in plaats daarvan aan het aanbidden van hun verschillende goden en het vieren met de mensen om hen heen. Omdat de winter op het noordelijk halfrond meestal een donkere, koude en hongerige periode is, werd de winterzonnewende gevierd om de mensen te vermaken en zich te vermaken tot de zon weer opkwam.
Dus, nu u een idee hebt van de achtergrond, laten we eens kijken naar enkele heidense tradities die geassocieerd zijn geraakt met Kerstmis.
Geschenken geven en Saturnalia
Niet alleen is december een tijd om de winterzonnewende te vieren, maar tussen de 17e en 24e van de maand vierden de Romeinen ook Saturnalia. Dit was een heidense feestdag ter ere van de landbouwgod, Saturnus. De Romeinen brachten de week van Saturnalia door zoals wij vandaag de dag de kerstdagen doorbrengen – feesten, drinken, geschenken geven en vrolijk zijn.
Tegenwoordig geven we veel geld uit aan kerstgeschenken, maar in die tijd wisselden de Romeinen kleine geschenken uit om geluk te brengen. Het idee was om een geschenk te geven in de hoop het volgende jaar een overvloedige oogst binnen te halen. In plaats van enorme lijsten geschenken te geven, deelden de Romeinen ook slechts één geschenk met één andere persoon. Ergens langs de lijn werd het geven van geschenken voor geluk en voorspoed een miljoenenbusiness… is dat niet grappig?
Santa’s imago &Kerstkousen
Het huidige moderne beeld van de Kerstman, gekleed in rood bont met een grote witte baard, werd grotendeels ontwikkeld door Coca-Cola in de jaren dertig van de vorige eeuw. Maar het idee van een oude man die geschenken geeft aan kinderen dateert al van veel eerder, uit de tijd van de heidenen.
Vader Kerstmis, ook bekend als Sinterklaas, was een beschermheilige van kinderen, armen en prostituees. Hij leefde rond de 4e eeuw na Christus en was een vrijgevige bisschop die bekend stond om het geven van geschenken aan de armen. Hij droeg een grote baard en een lange mantel, net als de Kerstman die wij kennen en liefhebben.
Maar zelfs vóór Sinterklaas was er een andere oude man met een baard, Odin genaamd. Deze godheid werd aanbeden door vroege Germaanse heidense stammen, traditioneel afgebeeld als een oude man met een lange, witte baard met een 8-potig paard genaamd Sleipnir die hij door de lucht bereed (net als Santa’s rendieren). In de winter vulden kinderen hun laarsjes met wortels en stro en lieten die bij de schoorsteen achter, zodat Sleipnir zich ermee kon voeden. Odin vloog dan langs en beloonde de kinderen met kleine cadeautjes in hun laarsjes, net zoals wij dat tegenwoordig doen met kerstkousen.
De Kerstman die wij ons tegenwoordig allemaal in ons hoofd halen, is een mengelmoes van de vrijgevige Sint Nicolaas, de god Odin en Sleipnir, en het iconische roodgeklede personage van Coca-Cola.
Kerstliederen
Hoewel de kerstliederen die we zingen ontegenzeggelijk christelijk zijn, komt de traditie zelf om van deur tot deur te gaan en voor je buren te zingen van een andere heidense traditie die wassailing wordt genoemd. Het nogal grappige woord komt van de Angelsaksische uitdrukking ‘waes hael’, wat vertaald ‘goede gezondheid’ betekent. Elk jaar trokken wassailers in kleine groepjes door hun dorpen, luid zingend met het doel boze geesten uit te bannen en de mensen om hen heen een goede gezondheid te wensen.
Geen wassailing-groep was compleet zonder hun traditionele drank bij de hand – gemaakt van glühwein, gestremde room, geroosterde appels, eieren, specerijen en suiker. In de 13e eeuw liet Sint Franciscus zich inspireren door deze vrolijke koren en begon de traditie van het kerstgezang.
Kussen onder een maretak
Weleens afgevraagd wat de correlatie is tussen maretak en kussen? Nou, grappig genoeg, gaat de traditie helemaal terug naar de heidenen. Iedereen, van de Romeinen en Kelten tot de Druïden en de Noormannen, had iets met maretak. Het werd beschouwd als een zeer heilige plant, die betrokken was bij verschillende heidense rituelen.
In de Romeinse wereld eerde de maretak de god Saturnus. Om hem tevreden te stellen, voerden ze vruchtbaarheidsrituelen uit onder maretakken – ja, dat is precies hoe het klinkt! Wij hebben het wat maretak betreft in ieder geval wat afgezwakt, en het bij een simpele kus gelaten – waarschijnlijk een goed idee aangezien familie altijd in de buurt is.
In de wereld van de Druïden stond maretak symbool voor vrede en vreugde. Als vijanden elkaar in tijden van oorlog onder de mistletoe tegenkwamen, lieten ze hun wapens vallen en sloten ze een wapenstilstand tot de volgende dag. In zekere zin is kussen een vorm van wapenstilstand…
De zalen met hulst versieren
Mistletoe was niet de enige heilige plant voor heidenen. Hulst was een andere heilige plant die verbonden was met de god Saturnus. Tijdens de Saturnalia maakten de Romeinen hulstkransen om als geluksgeschenk uit te wisselen. In de tijd van Saturnalia begonnen de eerste christenen Kerstmis te vieren, maar zij werden vaak vervolgd voor het beoefenen van hun nieuwe religie. Het was een geluk dat Kerstmis samenviel met Saturnalia, omdat het de christenen in staat stelde een dekmantel te vinden voor hun kerstvieringen.
Om ontdekking te voorkomen en het te laten lijken alsof zij Saturnalia vierden, begonnen christenen hulstkransen rond hun huizen te hangen. Zo konden zij andere christenen herkennen en toch iets aardigs doen om hun heilige feestdag te vieren. Uiteindelijk, toen het aantal heidenen afnam, werd hulst een symbool van Kerstmis in plaats van Saturnalia.
Kerstboomversiering
We hebben zeker veel inspiratie uit de Romeinen gehaald, en het versieren van bomen is gewoon weer een geleende traditie! Naast feesten, drinken en het uitwisselen van geschenken tijdens Saturnalia, hingen de Romeinen ook kleine metalen ornamenten aan bomen buiten hun huizen. Elk van deze kleine ornamenten stelde een god voor, Saturnus of de persoonlijke beschermheilige van de familie.
Eerdere Germaanse stammen beoefenden een soortgelijke traditie van boomversiering, ditmaal met vruchten en kaarsen ter ere van de god Odin gedurende de winterzonnewende. Christenen leken het versieren van bomen met ornamenten, kaarsen en vruchten te hebben samengevoegd tot één extravagante kerstboomtraditie.