Onderzoekers op het gebied van de psychoneuro-immunologie (PNI) bestuderen de manieren waarop het immuunsysteem en het zenuwstelsel met elkaar communiceren en van invloed zijn op de geestelijke en emotionele gezondheid van mensen. Hoewel het vakgebied relatief nieuw is, zijn er al veel studies opgezet om de invloed van het immuunsysteem en het zenuwstelsel op de psychologische gevolgen van stress te onderzoeken. PNI-onderzoek suggereert dat chronische stress kan leiden tot stemmingsstoornissen zoals depressie en angst, bipolaire stoornis, cognitieve (denk)problemen, persoonlijkheidsveranderingen, en probleemgedrag.
Stress en Depressie
Bijlproducten van stresshormonen kunnen werken als sedativa (chemische stoffen die ons rustig of vermoeid maken). Wanneer dergelijke hormoonbijproducten in grote hoeveelheden voorkomen (wat zal gebeuren onder omstandigheden van chronische stress), kunnen zij bijdragen tot een aanhoudend gevoel van weinig energie of depressie. Gewoontepatronen die de beoordeling beïnvloeden en de kans vergroten dat iemand stress als negatief ervaart (zoals een lage eigen-effectiviteit, of de overtuiging dat je niet in staat bent om met stress om te gaan), kunnen ook de kans vergroten dat iemand depressief wordt.
Het is normaal om in het dagelijks leven een scala aan stemmingen te ervaren, zowel hoge als lage. Hoewel sommige “down in the dumps” gevoelens deel uitmaken van het leven, vervallen mensen soms in depressieve gevoelens die aanhouden en beginnen te interfereren met hun vermogen om dagelijkse activiteiten te voltooien, een baan te houden, en te genieten van succesvolle interpersoonlijke relaties. De term ‘zware depressie’ wordt gebruikt om dergelijke periodes van langdurige, aanhoudende en diepe depressie te beschrijven. Symptomen van een zware depressie kunnen zijn: slaapproblemen; vermoeidheid; veranderingen in eetlust; gevoelens van waardeloosheid, zelfhaat en schuldgevoelens; een onvermogen om zich te concentreren of beslissingen te nemen; agitatie, rusteloosheid en prikkelbaarheid; terugtrekking uit typische plezierige activiteiten; en gevoelens van hopeloosheid en hulpeloosheid. Depressie wordt ook in verband gebracht met een toename van suïcidale gedachten en suïcidale handelingen, en kan iemand kwetsbaarder maken voor het ontwikkelen van andere psychische stoornissen. Voor meer informatie over zware depressie, zie ons themamiddelcentrum over zware depressie. Aanvullende informatie over zelfmoord kunt u vinden in ons Themacentrum Zelfmoord.
Stress en Bipolaire Stoornis
Chronische en/of ernstige stress kan ook een negatieve invloed hebben op mensen met een Bipolaire Stoornis. Deze ziekte, ook bekend als manische depressie of bipolaire affectieve stoornis, gaat gepaard met dramatische verschuivingen in stemming, energieniveau en gedrag van de hoogten van manie (de ene pool) naar de laagten van zware depressie (de tegenovergestelde pool).
Manie wordt gekenmerkt door een euforische (vreugdevolle, energieke) stemming, hyperactiviteit, een positieve, expansieve kijk op het leven, een opgeblazen gevoel van eigenwaarde, en een gevoel dat bijna alles mogelijk is. In een manische toestand hebben mensen met een bipolaire stoornis vaak een verminderde behoefte aan slaap, racende gedachten, snelle spraak (waarbij de woorden niet snel genoeg komen om hun racende gedachten bij te houden) en een verhoogde afleidbaarheid. Manische personen vertonen gewoonlijk een slecht beoordelingsvermogen en impulsiviteit, en zijn geneigd zich in te laten met riskant of gevaarlijk gedrag en activiteiten.
Individuen met een bipolaire stoornis verschuiven van (“cyclus” is de term die wordt gebruikt door professionals in de geestelijke gezondheidszorg) manie naar de symptomen van majeure depressie, die we hierboven hebben beschreven. Bipolaire personen die in een depressieve toestand verkeren, verliezen vaak hun belangstelling voor dingen waar ze vroeger plezier aan beleefden; ze ontwikkelen slaapproblemen; ze voelen zich voortdurend moe en uitgeput; en ze hebben neerslachtige, negatieve en ongelukkige stemmingen, prikkelbaarheid, een kort humeur, en/of gejaagdheid. Bovendien kunnen woede, schuldgevoelens, mislukking en hopeloze gevoelens worden ervaren.
Mensen met een bipolaire stoornis wisselen in de loop van dagen, weken of maanden tussen manische en depressieve stemmingen. Deze stemmingswisselingen verstoren het dagelijks functioneren en hebben invloed op energie, activiteitenniveaus, beoordelingsvermogen en gedrag. Stress kan een depressieve of manische stemming teweegbrengen bij iemand met een genetische kwetsbaarheid voor de bipolaire stoornis. Stress kan een eenmaal begonnen bipolaire episode ook verergeren, door de intensiteit ervan te verhogen en/of de duur ervan in de tijd te verlengen. Voor meer informatie over Bipolaire Stoornis, zie onze gerelateerde topic center.
Stress en angststoornissen
Sommige mensen die gestrest zijn kunnen relatief milde uiterlijke tekenen van angst vertonen, zoals friemelen, bijten op hun nagels, tikken met hun voeten, enz. Bij andere mensen kan de chronische activering van stresshormonen bijdragen aan ernstige gevoelens van angst (bijv. hartkloppingen, misselijkheid, zweterige handpalmen, enz.), gevoelens van hulpeloosheid en een gevoel van naderend onheil. Gedachtepatronen die leiden tot stress (en depressie, zoals hierboven beschreven) kunnen mensen ook kwetsbaar maken voor intense angstgevoelens.
Verontrustende of angstige gevoelens die gedurende langere tijd aanhouden; waardoor mensen zich overmatig zorgen maken over komende situaties (of potentiële situaties); die leiden tot vermijding; en waardoor mensen moeite hebben om met alledaagse situaties om te gaan, kunnen symptomen zijn van een of meer angststoornissen. Angststoornissen (zoals gegeneraliseerde angststoornis, posttraumatische stressstoornis of paniekstoornis) behoren tot de meest gediagnosticeerde psychische stoornissen van vandaag. U kunt meer lezen over de Angststoornissen door een bezoek te brengen aan ons Anxiety Disorders Topic Center. Gespecialiseerde informatie over Post Traumatische Stress Stoornis verschijnt hier.
Stress en Cognitief Functioneren
De voortdurende aanwezigheid van stresshormonen in het lichaam kan de werking en structuur van sommige aspecten van het zenuwstelsel veranderen. Meer specifiek kunnen stresshormonen de werking van neuronen (hersencellen) verminderen in een gebied van de hersenen dat bekend staat als de hippocampus (een deel van de hersenen dat belangrijk is voor het vastleggen van nieuwe lange-termijn herinneringen) en in de frontale kwabben (het deel van de hersenen dat nodig is voor het letten op, het uitfilteren van irrelevante informatie, en het gebruik van oordeelsvermogen om problemen op te lossen). Als gevolg daarvan kunnen mensen die chronisch gestresst zijn verwarring ervaren, zich moeilijk kunnen concentreren, moeite hebben met het leren van nieuwe informatie, en/of problemen hebben met het nemen van beslissingen.
Stress en persoonlijkheidsveranderingen
De term persoonlijkheid wordt gebruikt om de consistente individuele patronen van gedachten, emoties en gedrag te beschrijven die elke persoon in de loop van de tijd en in verschillende situaties kenmerken. De persoonlijkheid van elk individu wordt geacht te worden beïnvloed door zowel een erfelijke “genetische” component (meestal temperament genoemd) als door hun interacties met de omgeving. Sommige mensen ervaren persoonlijkheidsveranderingen als reactie op stresshormonen, die deel uitmaken van hun interne omgeving. De volgende veranderingen in persoonlijkheid zijn niet ongewoon om waar te nemen bij mensen die gestrest zijn:
- Irriteerbaarheid
- Hostigheid
- Frustratie
- Woede
- Angressieve gevoelens en gedrag
- Verleinderde belangstelling in uiterlijk
- Gedaalde aandacht voor punctualiteit
- Obsessief/compulsief gedrag (proberen om te gaan met ongewenste herhaalde gedachten of obsessies, door zich bezig te houden met dwangmatige gedragsrituelen zoals tellen, controleren, wassen, enz.)
- Verminderde werkefficiëntie of productiviteit
- Logen of excuses maken om slecht werk te verdoezelen
- Excessieve defensiviteit of achterdocht
- Problemen in communicatie
- Sociale terugtrekking en isolatie
- Impulsiviteit (tot uiting komend in impulsief kopen, gokken, seksueel gedrag, of iets dergelijks)